آشنایی با بیماری بیش فعالی مثانه و کنترل آن

مثانه بیش فعال (بیماری بیش فعالی مثاله) که OAB نیز نامیده می ‌شود، به ادرار ناگهانی و مکرر گفته می شود که کنترل آن نیز دشوار است. افراد مبتلا به بیش فعالی مثانه ممکن است در طول شبانه ‌روز بارها نیاز به دفع ادرار داشته باشند. این افراد در بعضی از موارد ممکن است دچار بی اختیاری ادرار نیز بشوند.

افراد مبتلا به مثانه بیش فعال گاه احساس خجالت می کنند و این موضوع باعث می‌شود که منزوی شده و زندگی اجتماعی و کاری خود را محدود کنند. خبر خوب برای این دسته افراد این است که با استفاده از روش های رفتاری ساده، مانند تغییرات رژیم غذایی، دفع ادرار به موقع و تکنیک های نگه داشتن مثانه توسط عضلات کف لگن می توان این بیماری را کنترل کرد. اگر تکنیک های اولیه کمک کننده نباشند، درمان های پیشرفته تری نیز برای این بیماری وجود دارد.

در این مقاله سعی شده تا به معرفی این بیماری، علائم، روش تشخیص و درمان آن پرداخته شود.

دلایل ابتلا به بیش فعالی مثانه

روند طبیعی ادرار کردن به این صورت است که کلیه ها ابتدا ادرار را تولید می کنند و سپس ادرار به مثانه می رود. در این مرحله سیگنال هایی به مغز ارسال می شوند که بدن را از وجود ادرار آگاه می کنند. سپس عضلات کف لگن شل می‌ شود و اجازه خروج ادرار از بدن را می دهد.  در بیماران مبتلا به بیش فعالی مثانه، انقباض عضلات مثانه به صورت غیر ارادی اتفاق می افتد و همین امر سبب می ‌شود که فرد به صورت مکرر احساس نیاز به دفع ادرار کند. حتی در شرایطی که مثانه پر نیست!

شرایط و عوامل مختلفی می توانند باعث ابتلا به بیش فعالی مثانه شوند. از جمله این شرایط می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نوشیدن بیش از حد مایعات
• مصرف داروهایی که باعث تولید ادرار می شوند.
• عفونت های دستگاه ادراری
• مصرف کافئین، الکل یا سایر محرک های مثانه
• عدم تخلیه کامل مثانه
• ناهنجاری های مثانه، مانند سنگ مثانه

دلیل دقیق ابتلا به بیش فعالی مثانه هنوز کاملاً شناخته شده نیست. توجه داشته باشید با افزایش سن خطر ابتلا به این بیماری افزایش پیدا می کند، اما نباید بیش فعالی مثانه را بخشی از روند پیری در نظر گرفت. همچنین عملکرد مثانه به سلامت مجاری ادراری نیز بستگی دارد. در بیشتر موارد بیش فعالی مثانه اغلب در نتیجه مشکلات دستگاه ادراری فرد رخ می دهد.

علائم ابتلا به مثانه بیش فعال

از اصلی ترین علائم ابتلا به بیش فعالی مثانه، بی اختیاری گاه به گاه ادرار است. البته باید به این موضوع توجه داشت که بی اختیاری ادرار می تواند دلایل دیگری نیز داشته باشد. همچنین نشت ادرار نیز می‌ تواند به دلایل دیگری از جمله خندیدن زیاد اتفاق بیفتد. در بعضی از شرایط، همه افراد ممکن است مجبور به نگه داشتن ادرار خود برای مدت طولانی شوند و همین عامل باعث نشت ادرار می ‌شود. رایج ترین علائمی که برای این بیماری وجود دارند، عبارتند از:

• نیاز فوری و غیر قابل کنترل به ادرار کردن
• از دست دادن غیر ارادی ادرار به صورت مکرر
• بیش از هشت بار در یک دوره بیست و چهار ساعته ادرار کردن
• بیدار شدن بیش از یک بار در شب برای ادرار کردن

علائم مثانه بیش فعال می تواند از فردی به فرد دیگر تغییر کند. بنابراین تشخیص این بیماری بدون کمک پزشک امری دشوار است. دانستن علائم مثانه بیش فعال می تواند به یافتن روش های درمان بهتر کمک کند.

روش های تشخیص ابتلا به بیش فعالی مثانه

زمانی که فردی به صورت غیر طبیعی میل به ادرار کردن دارد، پزشک برای اینکه اطمینان حاصل کند که آیا عفونت یا خون در ادرار وجود دارد یا خیر، ابتدا انجام آزمایش ادرار را تجویز می کند. نکته دومی که دکتر مورد بررسی قرار می دهد، اطمینان حاصل کردن از تخلیه کامل مثانه در زمان ادرار است. موارد ذکر شده در قسمت بعد، مراحل اولیه تشخیص بیماری بیش فعالی مثانه هستند:

• برای بررسی ابتلا به بیش فعالی مثانه، پزشک از بیمار تاریخچه پزشکی می خواهد.
• معاینه فیزیکی که ممکن است شامل معاینه رکتوم یا معاینه لگن در زنان باشد.
• بررسی نمونه ادرار برای آزمایش عفونت، آثار خون یا سایر ناهنجاری ها
• معاینه عصبی متمرکز که ممکن است مشکلات حسی یا رفلکس های غیر طبیعی را مورد بررسی قرار دهد.

در ادامه تست های دیگری که برای بررسی بیش فعالی مثانه مورد استفاده قرار می گیرند، عنوان شده اند.

تست های عملکرد مثانه

• اندازه گیری ادرار باقیمانده در مثانه. اولین نگرانی پزشک، عملکرد مثانه در تخلیه کامل ادرار است. این آزمایش مهم نشان می ‌دهد که آیا در زمان ادرار تمام ادرار از مثانه خالی شده یا خیر.
• یکی دیگر از راه های بررسی اندازه گیری ادرار باقی مانده پس از تخلیه، سونوگرافی است.
• برای بررسی میزان جریان ادرار، حجم و سرعت دفع ادرار از روش فلومتری ادرار استفاده می ‌شود. در واقع بیمار در این دستگاه ادرار می کند و عوامل های نامبرده مورد بررسی قرار می گیرند.
• تست فشار مثانه. آزمایشی است که فشار را در مثانه و ناحیه اطراف آن هنگام پر شدن مثانه اندازه ‌گیری می ‌کند. در طول این آزمایش پزشک از یک لوله نازک کاتتر استفاده می‌ کند که مثانه را به آرامی با مایعی گرم پر می‌ کند و سپس توسط سنسور اندازه گیری، فشار در رکتوم یا در واژن را مورد بررسی قرار می‌ دهد. این سنسور نشان می دهد که چه مقدار فشار برای تخلیه ادرار لازم است. در واقع با استفاده از این روش پزشک تشخیص می‌ دهد که آیا انقباضات غیر ارادی عضلانی برای تخلیه ادرار لازم است یا خیر.

در نهایت با توجه به نتایج این بررسی‌ ها، متخصص اورولوژی در تهران و سایر شهرها استراتژی خاصی را برای درمان استفاده می کند.

با استفاده از چه راهکار هایی می توان بیش فعالی مثانه را درمان کرد؟

برای درمان این بیماری روش های متعددی وجود دارد، اما معمولاً ترکیبی از روش های درمانی متفاوت می تواند نتیجه بسیار سریع تر و بهتری به دنبال داشته باشد. در ادامه برخی از روش های درمانی سودمند برای درمان بیش فعالی مثانه بیان شده اند:

رفتار درمانی

اولین روش درمانی بیش فعالی مثانه به عنوان رفتار درمانی شناخته می شود.  این روش که هیچ عارضه ای ندارد می تواند کمک شایانی به درمان این بیماری داشته باشد و در چند دسته مختلف قرار می گیرد.

• تمرینات عضلات کف لگن. نوعی از تمرینات ورزشی که به عنوان تمرینات کگل (Kegel ) شناخته می ‌شود، باعث تقویت عضلات کف لگن می ‌شوند. این عضلات تقویت شده می توانند به شخص بیمار کمک کنند تا انقباضات غیر ارادی مثانه را کنترل کنند. پزشک یا فیزیوتراپیست به بیمار کمک می ‌کند تا نحوه صحیح انجام تمرینات کگل را یاد بگیرد. درست مانند هر برنامه ورزشی دیگر میزان تاثیر تمرینات کگل به به این که آیا بیمار آن ها را به طور منظم انجام می دهد یا خیر، بستگی دارد.
• بیوفیدبک. در طول انجام روش درمانی بیوفیدبک، به بیمار حسگر هایی متصل می شوند که به او کمک می کنند اطلاعات دقیق بدن خود را اندازه‌گیری کند. حسگر های بیوفیدبک به بیمار نشان می دهند که چگونه باید تغییرات ظریفی را در بدن خود ایجاد کند. در این شرایط با تقویت عضلات لگن، بیمار می تواند احساس فوریت دفع ادرار را تحت کنترل خود در آورد.
• روش های درمانی برای کنترل وزن. اگر شخصی دچار اضافه وزن باشد، پزشک احتمالاً او را به کاهش وزن تشویق می ‌کند، زیرا با کاهش وزن، کنترل بی اختیاری ادرار کاری ساده تر خواهد بود.
• برنامه ریزی برای ادرار کردن. تنظیم یک برنامه زمانی دقیق برای ادرار کردن می تواند به بیمار کمک کند قبل از این که احساس ادرار داشته باشد، در زمان مشخصی ادرار کند ( مثلاً تعیین هر دو یا چهار ساعت یک بار).
• کاتتریزاسیون متناوب. اگر شخصی نتواند مثانه خود را به خوبی تخلیه کند، این روش می تواند به او کمک کند تا مثانه اش را به طور کامل تخلیه نماید.

روش دارو درمانی

در کنار رفتار درمانی، برای سرعت بخشیدن به درمان یا در صورت شدت بیماری گاهی لازم است که دارو درمانی نیز انجام شود. برخی از داروها باعث شل شدن مثانه و بهبود بیش فعالی مثانه می شوند. برخی از این داروها عبارتند از:

• تولترودین
• اکسی بوتینین
• تراسپیوم سولیفناسین
• داریفناسین
• فزوترودین
• میرابگرون

برخی بانوان در دوران پس از یائسگی، از استروژن درمانی برای تقویت عضلات، بافت های مجرای ادرار و ناحیه واژن استفاده می کنند. استروژن واژینال به شکل کرم، شیاف، قرص یا حلقه وجود دارد و می تواند به طور قابل توجهی علائم مثانه بیش فعال را بهبود بخشد.

بوتاکس

بوتاکس پروتئینی از باکتری هایی است که باعث بیماری بوتولیسم می ‌شود. ای مواد با مقادیر کم مستقیماً به بافت های مثانه تزریق شده و باعث شل شدن ماهیچه ها می شود. بر اساس مطالعات انجام شده، این روش برای درمان بی اختیاری شدید ادرار ممکن است مفید باشد. این روش برای مدت شش ماه یا حتی بیشتر می تواند مورد استفاده قرار بگیرد، اما عموما تکرار تزریق ضروری است. عوارض جانبی این تزریق ها شامل عفونت ادراری و احتباس ادراری است.

تحریک عصبی

در این روش با استفاده از اعمال تکانه‌ های عصبی به مثانه می توان علائم مثانه بیش فعال را بهبود بخشید.  برای انجام تحریک عصبی، سیم نازکی را به نزدیکی اعصاب خارجی قرار داده و سیگنال هایی را به مثانه منتقل می کنند. این روش کم تهاجم اغلب با قرار دادن یک سیم موقت در زیر پوست در قسمت پایین کمر انجام می شود، البته در موارد پیشرفته تر گاهی لازم است که الکترودی دائمی در این قسمت کاشته شود و انجام آزمایش طولانی ‌تر می ‌شود. این روش دقیقاً شبیه کاری است که دستگاه ضربان ساز برای قلب انجام می دهد تا ریتم عصبی را تنظیم کند.

عمل جراحی برای درمان بیش فعالی

در شرایطی که هیچ کدام از روش های قبل نتوانند در درمان مثانه بیش فعال کمک کننده باشد و شخص علائم شدیدی را تجربه کند، از عمل جراحی برای درمان این بیماری استفاده می شود. اعمال جراحی برای درمان بیش فعالی مثانه به دو دسته تقسیم می شوند.

• جراحی برای افزایش ظرفیت مثانه. در این روش قسمت هایی از روده به عنوان جایگزین بخشی از مثانه استفاده می شوند. این نوع از جراحی فقط در مورد بی اختیاری شدید اورژانسی مورد استفاده قرار می گیرد. افرادی که از این روش استفاده می ‌کنند، ممکن است برای بقیه عمر خود احتیاج به کاتتر داشته باشند.
• برداشتن مثانه. در این روش که آخرین روش درمانی مورد استفاده است، به بیمار مثانه جایگزینی پیوند زده می شود یا با ایجاد سوراخی در بدن، کیسه ای را روی پوست برای جمع آوری ادرار می چسبانند.

عوارض ابتلا به بیش فعالی مثانه

هر نوع بی اختیاری می تواند بر کیفیت کلی زندگی فرد بیمار اثر گذار باشد. از جمله عوارض این بیماری می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ناراحتی عاطفی یا افسردگی
• اضطراب
• اختلالات خواب
• مسائل مربوط به تمایلات جنسی

روش پیشگیری از ابتلا به بیش فعالی مثانه

با انتخاب سبک زندگی سالم می ‌توان از خطر ابتلا به بیش فعالی مثانه کاست. با اقدامات ساده زیر، علاوه بر بیش فعالی مثانه، می توان از ابتلا به بسیاری از بیماری ها پیشگیری کرد:

• کنترل وزن
• فعالیت بدنی و ورزش منظم و روزانه
• کاهش مصرف کافئین و الکل
• ترک سیگار
• کنترل بیماری هایی مانند دیابت که ممکن است باعث ابتلا به مثانه بیش فعال شوند.