آشنایی با معاینه پروستات و آزمایش دیجیتال رکتوم (DRE)

امروزه به علت ازدیاد بیماری‌ها بهتر است برخی از آزمایشات و معاینات در سنین مقرر توسط افراد صورت گیرند تا اگر به بیماری مبتلا هستند سریع‌تر درمان گردد یا از وقوع آن جلوگیری به عمل آید. معاینه پروستات و آزمایش دیجیتال رکتوم نیز یکی از این آزمایش‌ها است که اکثریت مردان در سن بالای ۵۰ سال موظف به انجام آن هستند. آزمایش دیجیتال رکتوم و معاینه پروستات چیست و چگونه انجام می‌شود؟ DREچیست (Digital Rectal Exam یا آزمایش دیجیتال رکتوم) و چه کاربردی دارد؟ چه افرادی باید آن را انجام دهند؟ در صورت مشاهده چه علائمی انجام این آزمایش ضروری است؟

اهمیت معاینه پروستات

اصلی ترین سوال در مردان میانسال آن است که چرا معاینه پروستات مهم است و این کار چه ضرورتی دارد؟ معاینه پروستات یکی از ضروری‌ترین اقدامات بهداشتی برای مردان بالای 50 سال برای تشخیص احتمالی سرطان پروستات یا بزرگی خوش خیم پروستات و مواردی از این دست است. این معاینه به پزشکان امکان می‌دهد تا علائم اولیه سرطان پروستات را که یکی از شایع‌ترین سرطان‌ها در مردان است، شناسایی کنند. با انجام معاینات پروستات به صورت منظم، می‌توان به موقع و در مراحل اولیه بیماری را تشخیص داد و درمان‌های مؤثرتر و کم‌هزینه‌تری را آغاز کرد و یا پیشگیری از مشکلات پروستات انجام گیرد. علاوه بر سرطان، مشکلات دیگری مانند هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات (BPH) و التهاب پروستات نیز می‌توانند از طریق این معاینه شناسایی و مدیریت شوند.

یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت معاینه پروستات، پیشگیری از عوارض جدی‌تر است. سرطان پروستات در مراحل اولیه معمولاً بدون علائم است و فقط از طریق آزمایش‌های خاصی مانند PSA و معاینه دیجیتال رکتال (DRE) قابل تشخیص است. وقتی بیماری به مراحل پیشرفته‌تر می‌رسد، درمان آن سخت‌تر و پیچیده‌تر می‌شود. انجام معاینات منظم و پیگیری نتایج آزمایش‌ها می‌تواند به کاهش مرگ و میر ناشی از این بیماری پروستات کمک کند.

علاوه بر تشخیص زودهنگام، معاینه پروستات نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی دارد و توصیه های پزشک متخصص میتواند تاثیر سبک زندگی بر سلامت پروستات را برای فرد بیمار کاملا شرح دهد. مردانی که به مشکلات پروستات مبتلا هستند، ممکن است با علائمی مانند تکرر ادرار، درد در ناحیه لگن و مشکلات جنسی مواجه شوند. تشخیص و درمان به موقع این مشکلات می‌تواند بهبود قابل توجهی در کیفیت زندگی افراد ایجاد کند و از پیشرفت بیماری‌ها و بروز عوارض جدی‌تر جلوگیری کند. در نتیجه، توجه به اهمیت معاینه پروستات و انجام منظم آن برای حفظ سلامت و افزایش طول عمر مردان بسیار ضروری است.

آزمایش دیجیتال رکتوم یا معاینه پروستات چیست؟

ابتدا بهتر است با اصطلاح DRE در پزشکی آشنا شوبم. DRE چیست و چه نقشی در تشخیص مشکلات مربوط به پروستات دارد؟ DRE در پزشکی یا Digital Rectal Exam یا همان آزمایش دیجیتال رکتوم برای بررسی ناهنجاری‌هایی که در راست روده، غده پروستات و مقعد ایجاد می‌شوند استفاده می‌گردد. این عمل یک آزمایش پزشکی است که در این روش متخصص انگشت اشاره خود را به آرامی درون مقعد فرو می‌کند تا انگشت وی مستقیم با غده پروستات که ترشح‌کننده مایع منی است، در تماس قرار بگیرد. انجام این آزمایش برای تشخیص بزرگی یا بی‌نظمی در شکل پروستات صورت می‌پذیرد که از همین طریق سرطان پروستات و ناهنجاری‌های آن توسط متخصص اورولوژی تشخیص داده می‌شوند. این آزمایش در عرض چند دقیقه انجام

شده و می‌توان گفت که هیچ دردی ندارد.

بیماری پروستات چیست؟

در پروستات آقایان ممکن است سرطان پروستات به وجود آید که متخصص اورولوژی علائم این بیماری را در DRE بررسی می‌کند تا از اندازه آن آگاهی یابد. زمانی که پروستات فرد بزرگ می‌شود نشانه‌ای از سرطان یا عفونت خواهد بود. همچنین اگر ناهنجاری در این ناحیه مشاهده گردد نیز می‌تواند یکی از بیماری‌های مربوط به آن باشد. گاهی اوقات پزشک متخصص تشخیص می‌دهد که پروستات دچار عفونت شده که با ماساژ دادن آن سعی می‌کند عفونت را از طریق ادرار و مایع منی دفع نماید و سپس به کمک مایع دفع شده آزمایش‌هایی را انجام می‌دهد که اگر مشکل دیگری وجود داشته باشد، مورد بررسی قرار گیرد.

ویژگی های پروستات سالم و درصد ایجاد سرطان پروستات

یک پروستات سالم باید طولی در حدود ۴ سانتی‌متر، عرض ۳ سانتی‌متر و همچنین ارتفاع ۲۵ میلی‌متر داشته باشد. اکثر مواقع سرطان پروستات به میزان ۷۰٪ در ناحیه محیطی و در حدود ۲۰٪ در ناحیه بینابینی و ۱۰٪ در ناحیه مرکزی ایجاد می‌شود. ناگفته نماند که ممکن است بزرگ شدن پروستات در اکثریت مردان با افزایش سن به وجود آید؛ به همین علت غربالگری سالانه برای این آزمایش در نظر گرفته شده است. در شکل زیر تمامی نواحی اطراف این ناحیه شرح داده شده‌اند.

1. آلت تناسلی
2. مجرای ادرار
3. بیضه
4. کیسه بیضه
5. مثانه
6. کیسه منی
7. غده پروستات
8. مقعد
9. راست روده

علت انجام معاینه پروستات

یکی از رایج‌ترین توصیه‌های غربالگری که برای آقایون بالای ۵۰ سال و مردانی که احتمال ابتلا به سرطان پروستات را دارند، پیشنهاد می‌شود؛ انجام معاینه است. از سری نشانه‌های بزرگی پروستات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• احتباس ادرار
• انسداد ادرار
• خون، خلط یا ترشح در ادرار
• خونریزی از راست روده
• ادرار فوری و ضروری
• نشت ادرار
• یبوست یا اسهال

بیماری ‌های قابل تشخیص به کمک آزمایش دیجیتال رکتوم (ِDRE)

همان ‌طور که پیش‌تر گفتیم این آزمایش , معاینه پروستات برای آقایون انجام می‌شود و می‌تواند در تشخیص برخی امراض، برای فرد کمک‌کننده باشد. از سری بیماری‌هایی که با این تست قابل تشخیص هستند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• هموروئید
• بیماری التهابی روده
• اختلالات عصبی
• عفونت پروستات
• سرطان رکتوم یا کولون
• سرطان پروستات

انجام معاینه پروستات برای چه افرادی پیشنهاد می شود؟

انجام تست پروستات برای افرادی است که در بازه سنی خاصی قرار دارند. این رده سنی به شرح زیر است:

• ۴۰ سال: تست پروستات در این سن برای افرادی انجام می‌گیرد که یکی از خویشاوندهای نزدیک آن‌ها سابقه سرطان پروستات دارند.
• ۴۵ سال: تست پروستات در این سن برای کسانی انجام می‌شود که احتمال ابتلای آن‌ها بسیار بالا است.
• ۵۰ سال: در این سن برای اشخاصی انجام می‌گیرد که خطر ابتلا حدود 50 درصد است و بیشتر از ۱۰ سال امید به زندگی دارند.

انسداد ادرار یکی از علائم بزرگی پروستات است. در چنین مواردی امکان ابتلای افراد به سرطان پروستات نسبت به سایرین بیشتر خواهد بود. اگر شما یکی از شرایط زیر را مشاهده کردید در اسرع وقت به متخصص مراجعه نمایید:

• مردان مسن (میانگین تشخیص این عارضه ۶۵ سال است)
• مردانی که رنگ پوست سیاه دارند و اسپانیایی نیستند.
• از نظر ژنتیکی در خطر باشند؛ یعنی افراد‌ نزدیک، سابقه این بیماری را داشته باشند.

همچنین افرادی که شرایط زیر را دارا هستند، ممکن است نسبت به دیگران زودتر مبتلا شوند:

• افراد منفعل و کم ‌تحرک
• افراد چاق و دارای اضافه وزن

تعداد دفعات انجام آزمایش دیجیتال رکتوم (DRE) چقدر است؟

شرکت‌هایی که دارای بیمه سلامت هستند در هر سال آزمایش DRE یا معاینه دیجیتال رکتوم را برای مردان با سن ۵۰ سال به بالا برگزار می‌کنند. البته افراد در سن ۵۵ تا ۶۹ سال باید غربالگری را انجام دهند؛ اما همه پزشکان غربالگری به صورت هر ساله را پیشنهاد نمی‌دهند. انجام این غربالگری می‌تواند منجر به ایجاد نتیجه‌های مثبت کاذب شده و فرد مجبور به انجام بیوپسی‌های شود که برای وی ضرورتی ندارند. همچنین از دیگر نتایج این غربالگری می‌تواند درمان بیش از اندازه برای یک بیماری کم خطر باشد؛ به همین علت توصیه می‌شود فرد قبل از انجام آن با پزشک متخصص خود مشورت کند و با توجه به نظر ایشان اقدام نماید.

نکات مهم قبل از معاینه پروستات

قبل از انجام معاینه پروستات، آگاهی از برخی نکات مهم می‌تواند به کاهش استرس و افزایش دقت نتایج کمک کند. ابتدا، بهتر است با پزشک متخصص اورولوژی خود درباره هرگونه علائم پروستات و مشکلاتی که تجربه می‌کنید، صحبت کنید. این شامل هر نوع درد، مشکلات ادراری یا تغییرات در عملکرد جنسی است. اطلاع رسانی کامل به پزشک می‌تواند به او در تشخیص دقیق‌تر التهاب پروستات و مشکلات احتمالی کمک کند. همچنین، اگر دارویی مصرف می‌کنید یا سابقه بیماری خاصی دارید، حتماً آن را با پزشک در میان بگذارید و حتی نسبت به عوارض جانبی احتمالی داروهای پروستات نیز اطلاعاتی کسب کنید.

یکی دیگر از نکات مهم، آمادگی ذهنی و جسمی برای معاینه پروستات و آزمایش دیجیتال رکتوم (DRE) است. ممکن است پزشک از شما بخواهد که قبل از معاینه از مصرف برخی مواد غذایی یا داروها خودداری کنید. برخی مواد ممکن است بر نتایج آزمایش‌ پروستات تأثیر بگذارند. برای مثال، مصرف مکمل‌های گیاهی یا داروهای ضد التهابی می‌تواند سطح PSA خون را تغییر دهد و نتایج را نادرست نشان دهد. همچنین، بهتر است قبل از معاینه، مثانه خود را خالی کنید تا معاینه راحت‌تر و با دقت بیشتری انجام شود.

نکته سوم، اهمیت رعایت نکات بهداشتی قبل از معاینه و آزمایش DRE است. تمیزی ناحیه تناسلی و رکتوم می‌تواند به کاهش خطر عفونت و افزایش راحتی در طول معاینه کمک کند. برخی پزشکان ممکن است توصیه کنند که قبل از معاینه دوش بگیرید. همچنین، در روز معاینه، لباس‌های راحت و گشاد بپوشید تا بتوانید به راحتی معاینه شوید. با رعایت این نکات، می‌توانید اطمینان حاصل کنید که معاینه پروستات با دقت و کارایی بیشتری انجام می‌شود و نتایج دقیقی به دست می‌آید

انجام کارهای قبل از انجام معاینه پروستات

برای انحام آزمایش دیجیتال رکتوم نیازی نیست تا قبل از اقدام به این کار، عمل دیگری انجام شود؛ اما هنگامی که فرد دچار شقاق مقعدی یا هموروئید است حتما با پزشک متخصص خود در میان بگذارد؛ زیرا انجام DRE می‌تواند در بدتر شدن این بیماری‌ها اثرگذار باشد. بعد از آن فرد با امضا کردن فرم رضایت ‌نامه به ایشان اجازه انجام آزمایش را خواهد داد.

موقعیت های مختلف قرار گرفتن برای آزمایش دیجیتال رکتوم

برای انجام آزمایش دیجیتال رکتوم چندین موقعیت قرارگیری وجود دارند که به شرح زیر هستند:

• Sims

در این حالت بیمار باید به پهلو روی تخت دراز بکشد و پاها در ناحیه زانو و لگن کامل خم شوند و پای راست از پای چپ جلوتر قرار گیرد. همچنین در این حالت بیمار می‌تواند با دست خود باسن را گرفته تا متخصص بتواند آزمایش را دقیق‌تر انجام دهد. این نوع موقعیت قرارگیری بیشتر برای بررسی کردن ضایعات پرینه و رکتوم است.

• knee–chest or prone jackknife

در این موقعیت بیمار باید به حالت سجده قرار بگیرد که یکی از مناسب‌ترین حالت‌ها به حساب می‌آید؛ زیرا دید پزشک معالج به پرینه‌ بیشتر می‌شود و این حالت برای انجام رکتوسیگموئیدوسکوپی و انوسکوپی مناسب خواهد بود.

• lithotomy

در این موقعیت بیمار باید به کمر بخوابد و پاها‌ به سمت بالا باشند. این کار برای بررسی پروستات و اورگان‌های لگن مناسب است.

• Standing

در این حالت بیمار باید بایستد و به سمت جلو خم شود. سپس بالاتنه خود را روی تخت قرار دهد و سعی کند پاها نیز از هم جدا شوند. این روش بیشتر برای بررسی ضایعات پروستات انجام می‌گیرد.

معاینه پروستات چگونه انجام میشود(نحوه انجام DRE)

در ادامه مراحل انجام معاینه پروستات یا آزمایش دیجیتال رکتوم (DRE) را باهم بررسی میکنیم:

1. پزشک متخصص از شما درخواست می‌کند که شلوار و لباس زیر خود را در آورده و لباس مخصوص معاینه را به تن کنید.
2. در مرحله بعد باید پاها باز شده و به سمت جلو خم شوید.
3. اگر در صورت خم شدن دیدی به کار پزشک ندارید، لازم است از ایشان بخواهید که قبل از انجام هر کاری به شما توضیح دهد.
4. سعی کنید چند نفس عمیق بکشید تا به آرامش برسید.
5. پزشک قبل از انجام معاینه باید دستکش جراحی را بپوشد و قبل از فرو کردن انگشت به درون مقعد بیمار مقداری روان‌‌کننده روی انگشت خود بزند تا بتواند غده پروستات را به راحتی مورد بررسی قرار دهد.
6. متخصص باید انگشت خود را به زاویه پایین قرار دهد.
7. بیمار نباید دردی را احساس کند؛ اما احساس کردن مقداری فشار عادی است.
8. اگر دردی حس کردید سریعا به پزشک اطلاع دهید.
9. برای بررسی شیار کل غده پروستات متخصص انگشت خود را به شکل دایره‌ای درون مقعد بیمار حرکت می‌دهد.
10. تمامی این مراحل نباید بیشتر از ۵ دقیقه به طول بینجامند.
11. بعد از پایان معاینه پزشک انگشت اشاره خود را خارج می‌کند و شما می‌توانید روان‌کننده را پاک نمایید.

بعد از انجام معاینه پروستات

ممکن است فرد بعد از پایان معاینه مقداری خونریزی از درون راست روده خود داشته باشد. برای افرادی که مبتلا به هموروئید یا شقاق مقعدی هستند درصد خونریزی بیشتر خواهد بود؛ اما هنگامی که میزان خونریزی بسیار زیاد بوده و از حالت عادی خارج گردید، حتما به پزشک مراجعه کنید چراکه میزان زیاد بودن خونریزی عادی نیست و ممکن است خطرناک باشد.

نتیجه آزمایش دیجیتال رکتوم چه چیزی را بیان می کند؟

این آزمایش از دسته آزمایش‌های آسان است و فورا بعد از انجام آن پزشک متخصص می‌تواند شکل و اندازه پروستات را بررسی کند و به شما وضعیت را گزارش دهد. پروستات از نظر ظاهری مثلثی شکل بوده و حدود ۲ الی ۴ سانتی‌متر طول دارد. پزشک معالج در طی انجام آزمایش به ‌دنبال پیدا کردن مواردی از قبیل بزرگ شدن پروستات، خون خالص، شقاق مقعد، هموروئید، تومورهای رکتوم، ندول‌ها و … است. اگر با یک ناهنجاری روبه‌رو شود، نمی‌تواند تنها به این آزمایش اکتفا کند. در این صورت لازم است که یک‌سری آزمایش‌های دیگر انجام دهید تا بتواند به صورت قطعی نتیجه را بیان نماید. این آزمایش‌ها مواردی از قبیل پروکتوسکوپی، سیگموئیدوسکوپی، بیوپسی و کولونوسکوپی هستند.