در این نوشته می خوانید:
بلوغ به معنای تغییر در شکل و اندازه بدن، آمادگی بدن جهت تولید مثل و رشد سریع استخوان‌ها و ماهیچه‌ها است. بلوغ زودرس زمانی اتفاق می‌ا‌‌فتد که بدن کودک زودتر از زمان مناسب به بدن بزرگسالان مانند شود و در دختران قبل از 8 سالگی و در پسران قبل از 9 سالگی بروز می‌یابد. بلوغ زودرس در کودکان به معنای یک هشدار جدی بوده و لازم است هر چه سریع‌تر به آن رسیدگی شده و از پیشرفت آن جلوگیری گردد. احتمال دارد که کودک در شرایط خاصی مانند وجود عفونت، تومورها، اختلالات هورمونی، ناهنجاری‌های مغزی و برخی صدمات به بلوغ زودرس دچار شود. درمان این اختلال اغلب شامل داروهایی می‌شود که رشد را در کودک به تأخیر بیاندازد.
چه دلایلی سبب بروز بلوغ زودرس می شوند؟
چه دلایلی سبب بروز بلوغ زودرس می شوند؟
در اغلب مواقع هیچ علتی مبنی بر این‌که بلوغ زودرس اتفاق افتاده یافت نمی‌شود؛ اما این اختلال ممکن است در اثر وجود تومورها، توده در تخمدان دختران، غدد فوق کلیه، غده هیپوفیز، مغز، غده تیروئید، وراثت یا برخی مشکلات ژنتیکی ایجاد گردد. برای یافتن علت بلوغ زودرس، دانستن این‌که چه عاملی باعث شروع این فرآیند می‌شود بسیار اهمیت دارد. مغز این جریان را با ترشح هورمونی به نام «هورمون آزادکننده گنادوتروپین» آغاز می‌نماید.
با رسیدن این هورمون به غده هیپوفیز هورمون‌های بیشتری در تخمدان دختران (استروژن) و بیضه در پسران (پروژسترون) تولید و ترشح خواهند شد. برای دانستن این موضوع که چرا این مراحل در کودکان زودتر از موعد آغاز می‌شوند، لازم است دریابیم که به کدام نوع بلوغ زودرس دچار شده‌اند. به طور کلی بلوغ زودرس به دو نوع تقسیم می‌گردد که در ادامه به شرح هر کدام از آن‌ها می‌پردازیم:
بلوغ زودرس مرکزی CPP
دلیل بروز این نوع بلوغ اکثراً قابل تشخیص و شناسایی نخواهد بود. در بلوغ زودرس مرکزی CPP، روند اختلال بسیار زود آغاز می‌گردد و نظم یا زمان‌بندی غیرطبیعی دارد. در اغلب کودکانی که به بلوغ زودرس مرکزی مبتلا می‌شوند، هیچ مشکل پزشکی یا هیچ دلیلی مبنی بر ایجاد بلوغ زودرس مشاهده نخواهد شد؛ اما با توجه به این‌که همواره مواردی استثنا و نادر وجود داشته‌اند، می‌توان گفت که در برخی از مواقع ممکن است اختلال بلوغ زودرس مرکزی به دلایل زیر رخ دهد:
- وجود تومور در سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع)
- نواقص مغزی که از بدو تولد در کودک وجود داشته، مانند تجمع بیش از اندازه مایعات (هیدروسفالوس) یا وجود تومورهای غیرسرطانی (هامارتوما)
- رسیدن برخی امواج و تشعشات به مغز یا نخاع
- آسیب رسیدن به مغز یا نخاع در اثر حادثه
- هیپرپلازای مادرزادی آدرنال (این اختلال به عنوان یک نقص ژنتیکی سبب تولید غیرطبیعی هورمون توسط غده فوق کلیه می‌گردد).
- کم کاری تیروئید، در این شرایط غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تولید نمی‌کند. از علائم کم کاری تیروئید می‌توان به خستگی، کندی، افزایش حساسیت به سرما، پوست رنگ پریده و خشک، کاهش عملکرد و یبوست اشاره کرد.
- سندرم مک کون آلبرایت، این بیماری، به عنوان یک بیماری ژنتیکی و نادر بر استخوان‌ها و رنگ پوست اثر می‌گذارد و سبب اختلالات هورمونی می‌گردد.
بلوغ زودرس محیطی PPP
این نوع بلوغ به دلیل وجود استروژن یا پروژسترون در بدن کودک رخ می‌دهد. بلوغ زودرس محیطی اختلالی است که بدون دخالت هورمون‌ها ایجاد می‌گردد. در حقیقت تولید زود هنگام استروژن و پروژسترون در بدن کودک به دلیل وجود مشکلاتی مربوط به تخمدان‌ها، بیضه‌ها، غدد فوق کلیه یا غده هیپوفیز خواهد بود. یعنی این هورمون‌ها در ایجاد بلوغ زودرس هیچ دخالتی ندارند. به طور کلی در دختران و پسران، بلوغ زودرس محیطی ممکن است در اثر موارد زیر رخ دهد:
- وجود تومور در غدد فوق کلیه یا در غده هیپوفیز
- اختلال ژنتیکی سندرم مک کون آلبرایت
- قرار گرفتن کودک در معرض منابع بیرونی استروژن و پروژسترون، مانند استفاده از برخی کرم‌ها یا پمادها
- وجود کیست یا تومور تخمدان در دختران
- وجود تومور در سلول‌های تولیدکننده اسپرم (سلول‌های زاینده) و سلول‌های تولیدکننده تستوسترون (سلول‌های لیدیگ)
- وجود اختلالی به نام «اختلال زودرس جنسی خانوادگی مستقل از گنادوتروپین» در پسران، که به دلیل نقص ژنتیکی ایجاد می‌گردد. این اختلال سبب تولید اولیه تستوسترون در بین سنین 1 تا 4 سالگی می‌شود.
علائم یا نشانه های بلوغ زودرس در کودکان
علائم یا نشانه های بلوغ زودرس در کودکان
علائم و نشانه‌های بلوغ زودرس در دختران و پسران متفاوت هستند. از طرفی برخی از کودکان ممکن است فقط تعدادی از علائم مانند رشد زودرس موهای زیر بغل یا موهای زائد را نشان دهند. این مسئله احتمال داشته که در سن پایین بروز یابد و علائم دیگری از رشد جنسی در کودک دیده نشود. با رشد طبیعی کودک در زمان مشخص و مناسب، علائم دیگر بلوغ ظاهر می‌گردند. رشد موهای زائد ممکن است به دلیل وجود اختلال خاصی نباشد و به عنوان بلوغ زودرس جزئی شناخته شود. علائم بلوغ زودرس در دختران و پسران متفاوت بوده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
نشانه های بلوغ زودرس در دختران
- خروج خون از واژن یا همان عادت ماهانه که معمولاً 2 تا 3 سال پس از بروز علائم اولیه بلوغ رخ می‌دهد.
- موهای ناحیه تناسلی و زیر بغل
- بوی عرق بدن شبیه به بزرگسالان
- آکنه
- افزایش قد جهشی
- رشد سینه ها
نشانه‌های بلوغ زودرس در پسران
علائم بروز بلوغ زودرس در پسران که قبل از 9 سالگی مشاهده می‌شوند به شرح زیر هستند:
- رشد و بزرگ شدن بیضه‌ها یا آلت تناسلی
- رشد موهای زیر بغل، صورت یا ناحیه تناسلی
- دو رگه یا بم شدن صدا
- آکنه
- بوی عرق بدن به دلیل ترشح هورمون‌ها
- جهش رشد در زمان کوتاه
- نعوظ خودبه‌خود، به خصوص در خواب
تشخیص بلوغ زودرس در کودکان
تشخیص بلوغ زودرس در کودکان
پس از مراجعه به یک پزشک متخصص جهت تشخیص بلوغ زودرس در کودک، آن پزشک اقدامات زیر را انجام خواهد داد:
- پرسش در خصوص سابقه خانوادگی شما
- کودک را مورد معاینه فیزیکی قرار می‌دهد.
- آزمایش کامل هورمونی جهت تعیین سطح هورمون‌های ترشح شده، این آزمایش شامل میزان هورمون‌های تیروئید، LH، FSH، استرادیول، استروژن، پروژسترون و… می‌شود.
- عکس اشعه ایکس به جهت تعیین سن استخوان کودک، این عکس مشخص می‌نماید که استخوان‌های کودک شما از رشد سریعی برخوردار هستند یا رشدی عادی.
- تجویز سونوگرافی از تخمدان‌ها برای دختران
- تجویز اولتراسوند از بیضه‌ها و غدد فوق کلیه؛ از این طریق پزشک توسط امواج صوتی با فرکانس بالا، تصاویری از رگ‌های خونی، بافت‌ها و اندام‌ها به دست می‌آورد. به این صورت عملکرد اندام‌های داخلی و جریان خون ارزیابی خواهند شد.
- آزمایش تحریک هورمون آزادکننده گنادوتروپین (Gn_RH)؛ این هورمون در هیپوتالاموس مغز تولید می‌شود و غده هیپوفیز را به جهت ترشح آن تحریک می‌کند. در این آزمایش میزان تأثیر بلوغ زودرس وابسته به گنادوتروپین مشخص می‌گردد. این آزمایش برای کودکانی تجویز می‌شود که به بلوغ زودرس محیطی مبتلا شده‌اند.
- تجویز تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)؛ در این تصویربرداری مشخص می‌شود که کودک مبتلا به بلوغ زودرس مرکزی ناهنجاری مغزی دارد یا خیر.
چگونه از کودک خود در مواجهه با بلوغ زودتر از موعد حمایت کنیم؟
کودکانی که به بلوغ زودرس مبتلا شده‌اند، احساس می‌کنند که میان آن‌ها و همسالان تفاوت‌هایی وجود دارد که احساس متفاوت بودن سبب ایجاد مشکلات اجتماعی و عاطفی می‌گردند. والدین نیز ممکن است در برخورد اولیه با رشد زود هنگام فرزند خود دچار نگرانی شوند. قدم اول در برخورد با این چالش، مراجعه به روانپزشک خواهد بود. مشاوره روانشناختی به خانواده کمک می‌نماید تا بر احساسات و مسائل پیش آمده مسلط شوند و به درک بهتری از شرایط برسند. در خصوص یافتن یک مشاور واجد شرایط حتماً با پزشک فرزند خود مشورت فرمایید.
چگونه از کودک خود در مواجهه با بلوغ زودرس حمایت کنیم؟
همچنین شما به عنوان پدر یا مادر می‌توانید در خصوص اتفاقی که برای بدن کودکتان رخ داده برای او توضیحاتی صادقانه و البته ساده را بیان نمایید. به فرزندتان اطمینان دهید که همواره حامی و پشتیبان او هستید و از او مراقبت می‌کنید. از جمله کمک‌هایی که شما می‌توانید به فرزند خود ارائه دهید شامل موارد زیر می‌شوند:
- به او توضح دهید حالاتی که برای او اتفاق افتاده‌اند، برای نوجوانان و بچه‌های بزرگ‌تر کاملاً طبیعی است.
- تمام تغییراتی که برای او ایجاد شده‌اند و آنچه که ممکن است در این مسیر برای او رخ دهد را تشریح کنید.
- اگر تحت نظر پزشک متخصص روند درمانی خاصی را برای کودک خود در نظر گرفته‌اید، حتماً او را از درمان آگاه نمایید.
فرزند تازه بالغ شده شما، از نظر روحی و روانی در شرایط خاصی قرار دارد، ممکن است در رفتار او به صورت ناخواسته آزار، اذیت و زورگویی مشاهده نمایید. همچنین امکان داشته که فرزندتان در دروس مدرسه با افت شدید روبه‌رو شود یا در مدرسه با مشکلاتی مواجه گردد و رفتارهای ناهنجار از خود نشان دهد. شما از تمام لحاظ باید مراقب روحیات فرزند خود باشید، حتی ممکن است فرزندتان نسبت به فعالیت روزانه خود بی‌علاقه شده و حتی افسرده شود. در این موقعیت او را تشویق کنید تا فعالیت روزانه خود را افزایش دهد و حتی برنامه ورزشی برای کودک خود در نظر بگیرید. در این صورت به حفظ اعتماد به نفس وی نیز کمک خواهید کرد.
درمان بلوغ زودرس
هدف اصلی و اولیه درمان بلوغ زودرس، رساندن کودک به قد طبیعی خواهد بود. هنگام مراجعه به متخصص، پس از مشخص شدن علت بلوغ زودرس ممکن است پزشک تشخیص دهد که کودک شما می‌بایست برای چند ماه تحت نظر باشد تا نحوه رشد او بررسی گردد. اغلب کودکان که به بلوغ زودرس مرکزی رسیده‌اند، در صورت نداشتن بیماری با مصرف دارو به شکل مؤثری درمان خواهند شد. این درمان که درمان آنالوگ GnRH نام دارد شامل تزریق ماهانه دارو می‌شود. این دارو به متوقف کردن غده هیپوفیز در ترشح هورمون گنادوتروپین کمک می‌کند و سبب جلوگیری از روند بلوغ جنسی کودک می‌گردد. تا زمانی که کودک به سن طبیعی بلوغ برسد مصرف این داروها ادامه خواهد داشت.
درمان بلوغ زودرس
علاوه بر متوقف شدن روند بلوغ در کودک، تزریق این دارو کمک می‌کند که کودک شما بدون هیچ درمانی، قدی بلندتر داشته باشد. معمولاً 16 ماه پس از قطع دارو روند بلوغ مجدد آغاز می‌گردد. یکی دیگر از راه‌های درمان بلوغ زودرس مرکزی، کاشت هیسترلین زیر پوست بازو است. این روش درمانی که به مدت یک سال به طول خواهد انجامید، درد و ناراحتی‌های ناشی از تزریق منظم دارو را به همراه ندارد؛ اما در این روش به یک جراحی کوچک در ناحیه بازو کودک شما نیاز خواهد بود. این روند درمانی نیز مراحل رشد و بلوغ را به تعویق می‌اندازد و در صورت نیاز بعد از یک سال مجدد تکرار می‌شود.
در خصوص درمان بلوغ زودرس محیطی، اگر علت بروز آن بیماری زمینه‌ای باشد، متخصص برای جلوگیری از پیشرفت بلوغ به درمان بیماری می‌پردازد. به عنوان مثال اگر کودک شما تومور داشته باشد، با انجام جراحی و برداشتن تومور مراحل بلوغ را متوقف می‌کند. در عین حال ممکن است متخصص مصرف داروهایی را برای جلوگیری از تولید زود هنگام استروژن و پروژسترون تجویز نماید.
پیامدهای بلوغ زودرس
بلوغ زودرس در کودکان با مشکلات جسمی و روحی فراوانی همراه است که می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- قد کوتاه: کودکانی که به این اختلال مبتلا هستند، اغلب نسبت به سن خود قد بلندتری دارند؛ اما در بزرگسالی افراد کوتاه قدی خواهند شد. بعد از اتمام مراحل بلوغ، رشد کودک نیز متوقف می‌شود. زمانی که بلوغ زودرس از بلوغ طبیعی زودتر به پایان می‌رسد، رشد کودک در سن پایین‌تر متوقف گشته و در نتیجه قد کودک از آنچه در بلوغ طبیعی انتظار می‌رفت، کوتاه‌تر می‌گردد.
- فعالیت‌های جنسی در سنین پایین: ممکن است این مسئله والدین را کمی نگران کند و سعی نمایند تا کودک خود را بیشتر تحت نظر داشته باشند؛ اما حقیقتاً شواهد علمی محکمی برای اثبات این ادعا وجود ندارد.
- استرس: نکته مهم در خصوص کودکانی که به بلوغ زودرس مبتلا شده‌اند، انتقال آرامش و کم کردن نگرانی است. بلوغ حتی اگر به موقع رخ دهد، به خودی‌خود دورانی حساس و طوفانی محسوب می‌شود. حال اگر این مسئله در سن پایین بروز یابد، کودک با مقایسه خود و همسالان خود، استرس و فشار بیشتری را متحمل می‌شود. به عنوان مثال در دختران شروع عادت‌های ماهانه در 9 سالگی یا قبل از آن می‌تواند مسئله نگران‌کننده‌ای به شمار رود.
- ناهنجاری‌های رفتاری: مطالعات نشان داده‌اند که در کودکانی که به بلوغ زودرس دچار شده‌اند، مشکلات و ناهنجاری‌های رفتاری مشاهده گردید.