هیپوگنادیسم چیست؟ آشنایی با علل و درمان

عملکرد صحیح جنسی، باروری و ترکیب بدن آقایان در گرو وجود سطح قابل قبولی از هورمون‌های جنسی است. ناکارآمدی گنادها در تولید هورمون‌های جنسی می‌تواند سبب ایجاد عارضه‌ای تحت عنوان هیپوگنادیسم شود. این عارضه می‌تواند در هر دو جنس مرد و زن بروز پیدا کند. در بیماری هیپوگنادیسم، بروز صفات جنسی با اختلال مواجه می‌شود و این بیماری می‌تواند منجر به کاهش احتمال بارداری، ایجاد اختلال در عملکرد جنسی، کاهش تشکیل عضله و سایر موارد شود. از این رو می‌توان گفت که هیپوگنادیسم ابعاد مختلفی از زندگی فرد را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. بنابراین بهتر است که نسبت به دلایل و نحوه درمان این عارضه اطلاعات لازم را کسب نمایید.

آشنایی با بیماری هیپوگنادیسم

هیپوگنادیسم به نوعی عارضه گفته می‌شود که طی آن غدد جنسی فرد قادر به تولید هورمون‌های جنسی به میزان کافی نیست یا اینکه اصلا هورمون‌های جنسی ساخته نمی‌شوند. به غدد جنسی، گناد نیز گفته می‌شود. بیضه‌ ها در مردان و تخمدان در زنان غدد جنسی به حساب می‌آیند. هورمون‌های جنسی در تنظیم صفات ثانویه جنسی همچون رشد سینه‌ها در خانم‌ها، تکامل بیضه‌ها در مردان و رشد موی ناحیه تناسلی نقش دارند. چرخه قاعدگی و تولید اسپرم تحت تاثیر هورمون‌های جنسی انجام می‌گیرد. به بیانی دیگر، بیماری هیپوگنادیسم ناشی از ناکارآمدی غدد جنسی است. به هنگام ایجاد هیپپوگنادیسم در مردان سطح تستوسترون افراد کاهش می‌یابد.

انواع هیپوگنادیسم کدام‌ است؟

انواع هیپوگنادیسم شامل دو نوع اولیه یا مرکزی (ثانویه) می‌شود. منظور از هیپوگنادیسم اولیه این است که مشکلی در گنادها وجود دارد و به همین علت غدد جنسی قادر به تولید هورمون‌های جنسی به اندازه کافی نیستند. گنادهای جنسی افراد از قابلیت دریافت پیام ساخت هورمون از طرف مغز نیز برخوردار هستند اما قادر به ساخت هورمون نخواهند بود. نوع دیگری از هیپوگنادیسم تحت عنوان مرکزی یا ثانویه وجود دارد. در این نوع از هیپوگنادیسم، مشکلی در مغز فرد ایجاد شده است. هیپوتالاموس و غذه هیپوفیز وظیفه کنترل غدد جنسی را برعهده دارند. در نوع هیپوگنادیسم ثانویه، این دو غده عملکرد مناسبی ندارند.

هیپوگنادیسم چه عللی می‌تواند داشته باشد؟

بیماری هیپوگنادیسم در افراد می‌تواند سبب بروز مشکلات متعددی شود. پیش از اینکه فرد برای درمان آن اقدام کند، بهتر است که از دلایل ایجاد عارضه اطلاع یابد. دلایل ایجاد هیپوگنادیسم تنها به چند مورد خاص محدود نمی‌شود و می‌تواند دلایل متعددی را برای آن ذکر کرد. موارد زیر اشاره به دلایل هیپوگنادیسم اولیه دارد:

• اختلالات خودایمنی همچون بیماری ادیسون و هیپوپاراتیروئیدیسم
• اختلالات ژنتیکی همچون سندرم ترنر و سندرم کلینفلتر
• عفونت‌های شدید مخصوصا سرخک درگیر کننده بیضه‌ها
• بیماری کبدی و کلیوی
• عدم بیرون آمدن بیضه‌ها
• هموکروماتوز (به زمانی گفته می‌شود که جذب آهن چندان توسط بدن صورت نمی‌گیرد.)
• قرارگیری در معرض پرتو
• انجام جراحی روی اندام‌های جنسی

موارد زیر اشاره به دلایل هیپوگنادیسم ثانویه دارد:

• اختلالات ژنتیکی همچون سندرم کالمن
• ابتلا به عفونت‌ها همچون اچ آی وی
• اختلالات هیپوفیزی
• بیماری‌های التهابی همچون سارکوئیدز، توبرکولوزیس و هیستیوسیتوز
• چاقی
• کاهش وزن سریع
• سو تغذیه
• استفاده از استروئیدها یا اپیوئیدها
• جراحی مغز
• قرارگیری در معرض پرتو
• آسیب به غذه هیپوفیز یا هیپوتالاموس
• تومور در داخل یا نزدیکی غذه هیپوفیز

علائم بیماری هیپوگنادیسم را بشناسید!

برای اینکه فرد از ابتلا به این بیماری آگاه شود، ابتدا باید علائم آن را بشناسد. علائم و نشانه‌های هیپوگنادیسم در مردان و زنان متفاوت است. در بسیاری از موارد این بیماری با ایجاد اختلال در بروز صفات ثانویه جنسی نمایان می‌شود. موارد زیر اشاره به علائم و نشانه‌های هیپوگنادیسم‌ها در خانم‌ها دارند:

• نبود چرخه قائدگی
• رشد کند سینه‌ها یا عدم رشد آن‌ها
• گر گرفتگی
• ریزش موی بدن
• ترشحات شیری از سینه‌ها

موارد زیر اشاره به علائم و نشانه‌های هیپوگنادیسم در آقایان دارند:

• ریزش موی بدن
• تحلیل ماهیچه‌ای
• رشد غیرطبیعی سینه‌ها
• کاهش رشد آلت تناسلی و بیضه‌ها
• اختلال نعوذ
• پوکی استخوان
• میل جنسی کم
• ناباروری
• خستگی
• گرگرفتگی
• مشکل در تمرکز

ابتلا به بیماری هیپوگنادیسم می ‌تواند چه عوارضی را به دنبال داشته باشد؟

ابتلا به بیماری هیپپوگنادیسم امکان دارد که یک‌سری عوارض را نیز به دنبال داشته باشد. بنابراین افراد باید به پزشک مراجعه کنند تا پزشک ابتلا یا عدم ابتلا به این بیماری را تشخیص دهد. سپس فرد در صورت ابتلا به آن، هر چه سریع‌تر نسبت به درمان اقدام کند. بیماری هیپوگنادیسم می‌تواند عوارضی همچون اضطراب یا افسردگی، ناباروری، پوکی استخوان و مشکلات ارتباطی به دنبال داشته باشد.

نحوه تشخیص هیپوگنادیسم

تشخیص هیپوگنادیسم برعهده متخصص اورولوژی است و شما برای اطلاع یافتن از داشتن یا نداشتن بیماری هیپوگنادیسم باید به ایشان مراجعه کنید. پزشک تکامل جنسی شما را مورد بررسی قرار می‌دهد و این بررسی طبق سن فرد انجام می‌گیرد. طی بررسی فیزیکی انجام گرفته شده، میزان تکامل یافتن توده عضلانی، موهای بدن و اندام‌های جنسی فرد سنجیده می‌شود. در شرایطی که پزشک تشخیص دهد که تکامل فرد در سطح نرمالی قرار ندارد، فرد بیمار باید برای درمان آن اقدام کند. تشخیص این بیماری به روش‌های مختلفی انجام می‌گیرد. این بیماری به کمک تست‌های هورمونی و تصویر برداری قابل تشخیص است.

تشخیص هیپوگنادیسم با انجام تست ‌های هورمونی

اگر پزشک تشخیص دهد که فرد به بیماری هیپوگنادیسم مبتلا است، در ابتدا میزان هورمون‌های جنسی فرد را مورد سنجش و اندازه‌گیری قرار می‌دهد. در این شرایط فرد باید اقدام به انجام آزمایش خون کند تا میزان هورمون تحریک کننده فولیکول یا همان FSH و هورمون LH تعیین شود‌. ساخت این هورمون‌های تولید مثلی برعهده هیپوفیز است. در صورتی که فرد بیمار خانم باشد، سطح استروژن وی مورد بررسی قرار می‌گیرد و در شرایطی که فرد بیمار یک آقا است، میزان سطح هورمون تستوسترون فرد سنجیده می‌شود. به هنگام صبح، هورمون‌ها در سطح بالایی قرار دارند، بنابراین این آزمایش غالبا به هنگام صبح انجام می‌گیرد.

در صورتی که فرد بیمار آقا باشد جدای از آزمایش خون، پزشک به نمونه منی فرد برای تعیین تعداد اسپرم‌ها جهت تشخیص هیپوگنادیسم نیاز دارد. تعداد اسپرم‌ها در فردی که به بیماری هیپوگنادیسم ابتلا دارد، پایین است. برای اینکه تشخیص دقیق‌تر باشد و بتوان سایر علل‌های احتمالی را رد کرد، گاهی به آزمایش‌های بیشتری نیاز پیدا می‌شود؛ چراکه میزان هورمون‌های جنسی به سطح آهن موجود در بدن فرد نیز وابسته است. از این رو، پزشک سطح آهن خون را نیز مورد سنجش قرار می‌دهد. در هموکروماتوز عموما سطح بالایی از آهن دیده می‌شود.

جهت تشخیص دقیق ابتلا به هیپوگنادیسم، سطح هورمون پرولاکتین نیز ارزیابی می‌شود. پرولاکتین به هورمونی گفته می‌شود که در تکامل سینه‌ها و افزایش تولید شیر در آن‌ها نقش دارد. لازم به ذکر است که این هورمون در هر دو جنس موجود است. از دیگر تست‌های لازم برای تشخیص این بیماری می‌توان به ارزیابی سطح هورمون تیروئید اشاره کرد. در صورتی که فرد مشکلات تیروئیدی داشته باشد، امکان دارد که نشانه‌هایی مشابه بیماری هیپوگنادیسم بروز پیدا نماید. از این رو، جهت تشخیص ابتلا به هر یک از این بیماری‌ها، پزشک توصیه به انجام تست تیروئیدی می‌کند.

تشخیص هیپوگنادیسم با تست‌ های تصویربرداری

از دیگر راه‌های تشخیص ابتلا به بیماری هیپوگنادیسم می‌توان به انجام تست‌های تصویربرداری اشاره کرد. انجام سونوگرافی را می‌توان یکی از تست‌های تصویربرداری دانست که در آن امواج صوتی جهت ایجاد تصویری از تخمدان‌ها و سایر مشکلات احتمالی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این مشکلات شامل کیست‌های تخمدانی و سندرم تخمدان پلی کیستیک می‌شود. برای تشخیص بیماری هیپوگنادیسم به روش انجام تست‌های تصویربرداری، ام آر آی یا سی تی اسکن جهت سنجش تومور در غده هیپوفیز باید انجام گیرد.

درمان هیپوگنادیسم در زنان

در صورتی که شخص مبتلا خانم باشد؛ جهت درمان، میزان هورمون‌های جنسی زنانه باید افزایش پیدا کند. در شرایطی که فرد قبلا اقدام به انجام هیسترکتومی کرده باشد، خطر اول درمان را می‌توان استروژن درمانی دانست. تجویز مکمل استروژن برای درمان هیپوگنادیسم به شکل پچ یا قرص انجام می‌گیرد. خوب است بدانید که ریسک ابتلا به سرطان اندومتر با افزایش سطح استروژن بالا می‌رود. بنابراین در صورتی که جراحی هیسترکتومی روی فرد انجام نگرفته باشد، جهت درمان هیپوگنادیسم ترکیبی از استروژن و پروژسترون به فرد داده می‌شود. هورمون پروژسترون سبب کاهش ریسک ابتلا به سرطان اندومتر ناشی از مصرف استروژن می‌شود.

سایر روش‌ها جهت درمان هیپوگنادیسم در زنان، تنها سبب بهبود علائم خاصی می‌شود. در صورتی که میل جنسی فرد کاهش پیدا کرده باشد، برای درمان آن دریافت تنها دز کمی از تستوسترون کفایت می‌کند. در شرایطی که فرد در اثر ابتلا به بیماری هیپوگنادسیم، قاعدگی نامنظمی داشته باشد یا اینکه برای بارداری به مشکل برخورده باشد، آمپول‌های کریوگنادوتروپین انسانی یا قرص‌های هورمون FSH جهت تحریک تخمک‌گذاری توصیه می‌شود.

درمان هیپوگنادیسم در مردان

هورمون جنسی مردانه تستوسترون نام دارد. روش جایگزینی تستوسترون به شکل گسترده جهت درمان هیپوگنادیسم در مردان مورد استفاده قرار می‌گیرد. درمان جایگزینی تستوسترون به اشکال مختلفی همچون تزریقی، پچ، ژل و قرص مکیدنی انجام می‌شود. در شرایطی که به فرد هورمون آزاد کننده گنادوتروپین تزریق شود، امکان دارد که بلوغ فرد آغاز شده یا شاهد افزایش میزان اسپرم باشیم. به این صورت تزریق هورمون آزاد کننده گنادوتروپین می‌تواند در درمان فرد ایفای نقش کند. در شرایطی که بیماری هیپوگنادیسم ناشی از ایجاد مشکل در تومور غده هیپوفیز باشد، درمان این بیماری در مردان و زنان به شکلی یکسان انجام خواهد شد. کوچک کردن یا برداشت تومور غده هیپوفیز به واسطه پرتو درمانی، دارو درمانی یا جراحی انجام می‌گیرد.

درمان هیپوگنادیسم تا کی ادامه خواهد داشت؟

امکان دارد که فرد برای درمان هیپوگنادیسم اولیه به درمانی مداوم نیاز داشته باشد، چراکه در این شرایط در وضعیتی مزمن قرار دارد و در صورت قطع درمان جایگزینی هورمون، شاهد کاهش سطح هورمونی و پدیدار شدن دوباره علائم خواهیم بود. در صورتی که این بیماری به علت بروز مشکلی در تومور غده هیپوفیز رخ داده باشد، پس از انجام درمان، میزان ترشح هورمون باید به سطح طبیعی خود برگشته باشد.

چه زمانی مراجعه به پزشک الزامی است؟

بعضی از نشانه‌های ابتلا به بیماری هیپوگنادسیم بارزتر هستند و فرد باید نسبت به آن‌ها اطلاع داشته باشد تا در صورت مشاهده کردن هر یک از این نشانه‌ها به متخصص اورولوژی خود اطلاع دهد. این نشانه‌ها شامل موارد زیر می‌شوند‌:

• اختلال نعوظ یا بزرگ شدن سینه‌ها در مردان
• میل جنسی پایین
• تغییرات قاعدگی
• شروع آهسته بلوغ در نوجوانان
• گر گرفتگی بدون هیچ علت خاصی