آشنایی با انواع دیالیز

آیا تا به حال افراد دیالیزی را از نزدیک دیده‌اید و درباره ضرورت انجام دیالیز از آن‌ها سوالاتی را پرسیده‌اید؟ انجام دیالیز به افراد چه کمکی خواهد کرد؟ آشنایی با انواع دیالیز می‌تواند به افراد کمک کند تا مناسب‌ترین آن‌ها را برگزیند. چه تفاوتی بین انواع دیالیزها وجود دارد؟ کدام یک برای افراد بهتر است؟ دیالیز چگونه می‌تواند مواد زائد و سمی را از بدن خارج نموده و خون را پالایش و تصفیه نماید؟ همان‌ طور که می‌دانید کلیه‌ها در بدن وظیفه پاکسازی خون و عاری کردن آن از هرگونه آلودگی و مواد سمی مانند کراتینین و اوره را برعهده دارند. چنانچه کلیه‌ها نتوانند وظیفه خود و کار تصفیه را به ‌درستی انجام دهند، باید از دیالیز استفاده کرد. بنابراین برای شناخت بیشتر دیالیز و انواع آن با ما همراه باشید.

دلیل ضرورت انجام دیالیز

کار و وظیفه اصلی کلیه‌ها به عنوان یکی از اعضای بدن دفع، مواد زائد، سمی و تمام ناخالصی‌ها و همچنین آب اضافی از بدن است. علاوه‌بر این، کلیه‌ها وظیفه تنظیم و هماهنگی عناصر شیمیایی در خون و کنترل فشار خون را نیز برعهده دارند. سدیم و پتاسیم می‌توانند دو عنصر مهم باشند که کلیه‌ها در عملکرد بهتر جذب کلسیم در بدن نیز کمک‌کننده هستند. دیالیز درست زمانی باید انجام شود که کلیه‌ها نتوانند به ‌درستی کار خود را انجام داده و امور عادی بدن دچار اختلال شوند. دیالیز می‌تواند تا حد زیادی عملکرد و حالت طبیعی بدن را بالا برده و در وضعیت عادی نگه دارد.

زمانی که کلیه‌ها به ‌خوبی کار نکنند و از دیالیز نیز کمک گرفته نشود، تمامی مواد سمی، نمک و سایر مواد زائد بدن رسوب کرده و امکان آسیب رساندن به دیگر اندام‌ها افزایش می‌یابد. آیا دیالیز برای تمامی کسانی که به بیماری کلیوی مبتلا هستند انجام می‌شود؟ در پاسخ باید گفت خیر؛ دیالیز نمی‌تواند برای تمامی بیماری‌های مربوط به کلیه راه ‌حل مناسبی باشد. اگر از عملکرد درست کلیه‌های خود مطمئن نیستید، می‌توانید به یک متخصص اورولوژی مراجعه نموده و معاینه و آزمایشات لازم را انجام دهید.

 انواع مختلف دیالیز

در صورت عدم عملکرد صحیح کلیه‌ها، برای دفع سموم بدن از دیالیز استفاده می‌شود. از نظر نوع می‌توان دیالیز را در 3 دسته کلی جای داد:

همودیالیز

بدون تردید رایج‌ترین، پرکاربردترین و بهترین نوع دیالیز همودیالیز نام دارد. تمامی مایعات و ضایعات بدن در روش همودیالیز توسط یک کلیه مصنوعی از بدن خارج می‌شوند و عمل تصفیه خون نیز به کمک همان کلیه قابل انجام خواهد بود. همچنین در آخر، خون توسط دستگاه‌های پیشرفته دیالیز مجدداً به بدن بازگردانده می‌شود. پزشک طی یک عمل جراحی ساده برای وارد شدن خون به کلیه مصنوعی یک راه عروقی جهت ارتباط با دستگاه دیالیز ایجاد می‌کند. کاتتر وریدی و فیستول شریانی وریدی دو راه عروقی هستند که می‌توان جهت اتصال از آن‌ها بهره گرفت.

فیستول شریانی وریدی

در این روش که بهترین گزینه نیز به‌ حساب می‌آید یک رگ و یک شریان به یکدگیر متصل خواهند شد. همچنین باید دانست که گرافت شریانی وریدی از نوع لوله حلقوی است.

کاتتر وریدی

در یکی از رگ‌های بزرگ موجود در ناحیه گردن، کاتتر قرار داده می‌شود. یکی دیگر از تفاوت‌های این دو راه عروقی کوتاه‌ مدت و بلند مدت بودن آن‌ها است. فیستول شریانی وریدی عموماً برای دیالیزهای بلند‌مدت و طولانی مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ اما کاتترها برای دیالیز موقتی و کوتاه‌مدت استفاده می‌شوند. بنابراین تفاوت آن‌ها زمانی مشخص می‌گردد که بعد از دریافت فیستول شریانی وریدی افراد دو الی سه هفته بعد همودیالیز شوند؛ در حالی که در روش کاتتر وریدی چند ماه بعد می‌توانند برای این عمل آمادگی داشته باشند.

همودیالیز در هر هفته حدوداً 3 بار و در هر جلسه به مدت 3 الی 5 ساعت زمان لازم دارد. عموماً همودیالیز افراد در مراکز دیالیز، مطب پزشک یا در برخی بیمارستان‌ها انجام می‌گیرد. وضعیت جسمانی بیمار، حجم بدن و میزان سموم و مواد زائد بدن مدت زمان درمان برای هر بیمار را مشخص می‌کند.

دیالیز صفاقی

پزشک در این روش به کمک یک جراحی کاتتر دیالیز صفاقی را درون شکم قرار خواهد داد. صفاق یا همان پرده نازک روی حفره شکم به کمک کاتتر وظیفه تصفیه خون را برعهده دارد. مایع دیالیز در طول درمان وارد صفاق شده و مواد زائد و سموم بدن از طریق این مایع جذب و به بیرون منتقل می‌شوند. سپس بعد از پایان کار این مایع جذب شده و مقدار اضافی آن از قسمت داخلی شکم به بیرون انتقال یافته و تخلیه خواهد شد. دیالیز صفاقی در طول روز باید حدوداً 4 تا 6 بار انجام شده و این روش نسبتاً طولانی است. دیالیزهای صفاقی خود دارای انواعی بوده که معروف‌ترین آن‌ها به شرح زیر هستند:

دیالیز صفاقی گردشی مداوم

مایع موجود در این روش به کمک یک دستگاه به داخل یا بیرون بدن هدایت می‌شود. همچنین اغلب این روش در آخر شب و به هنگام خوابیدن انجام خواهد شد.

دیالیز صفاقی مداوم سرپایی

شکم در روش دیالیز مداوم سرپایی در طول روز مدام پر و خالی می‌شود. استفاده از این روش بیمار را ملزم می‌کند تا بیدار بماند؛ زیرا هیچ‌گونه دستگاهی در این روش وجود نخواهد داشت.

دیالیز صفاقی متناوب

روش دیالیز صفاقی متناوب از دیگر روش‌های این نوع دیالیز است که تقریباً طولانی‌تر بوده و نیاز به دستگاه‌های ویژه CCPD دارد و حتماً باید در بیمارستان‌ها انجام گیرد.

جایگزین کلیوی درمانی همیشگی و مداوم

کسانی که به نارسایی حاد کلیوی دچار هستند و در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان‌ها نگهداری می‌شوند، در اکثر مواقع برای آن‌ها از جایگزین کلیوی استفاده می‌شود. هموفیلتراسیون نام دیگر این روش است؛ زیرا خون از طریق دستگاهی که مانند صافی عمل می‌کند، تصفیه خواهد شد. مایع جایگزین و خون طی این روش مجدداً به بدن بازگردانده شده و میزان زمانی که برای انجام آن نیاز است 12 الی 24 ساعت خواهد بود.

آیا دیالیز می تواند برای افراد خطرناک باشد؟

در هر نوع درمانی به همان نسبت که می‌تواند اثربخش و مفید باشد، به احتمال بسیار کم، امکان بروز مشکل و خطر نیز وجود دارد. اکنون خطرهای احتمالی هر یک از سه نوع دیالیز را بررسی می‌کنیم.

خطرات موجود در همودیالیز به شرح زیر هستند:

• خشکی و گرفتگی عضلات
• ایجاد خارش در برخی نواحی
• بروز مشکلاتی در خوابیدن
• پایین آمدن بسیار زیاد فشار خون
• نامنظم شدن ضربان قلب
• به دلیل زیاد بودن تعداد دفعات انجام دیالیز و درگیر شدن رگ‌ها برای این کار، ممکن است در درازمدت مشکلاتی مانند بیماری‌های قلبی رخ دهند.
• ملتهب شدن غشای کناره‌های قلب یا پریکاردیت
• بالا رفتن سطح پتاسیم خون
• ایجاد کم‌خونی به دلیل نبود یا کمبود گلبول‌های قرمز
• ایجاد عفونت یا باکتریمی در جریان خون
• سپسیس

خطرات موجود در دیالیز صفاقی به شرح زیر هستند:

با بیشتر شدن خطر عفونت در داخل شکم یا در محل و اطراف کاتترها به دلیل انجام دیالیز صفاقی، حفره شکمی نیز به ‌شدت می‌تواند با این عفونت درگیر شود. همچنین پریتونیت که نوعی عفونت بسیار شدید در غشای دیواره شکمی است نیز می‌تواند بعد از کاشت کاتتر در فرد مورد نظر به ‌وجود آید. علاوه‌بر این موارد، دیگر خطرات عبارتند از:

• ایجاد تب‌های شدید
• بروز دلدردهای زیاد
• فتق
• بالا رفتن ناگهانی وزن
• احتمال بالا رفتن قند خون به دلیل دکستروز موجود در دیالیز
• ضعیف و ناتوان شدن عضلات شکمی

خطرات موجود در جایگزینی مداوم کلیه

در عمل جایگزینی مداوم کلیه خطرانی وجود دارد به شرح زیر هستند:

• بروز عفونت‌های شدید
• ایجاد هیپوترمی
• خونریزی خفیف یا شدید
• تخریب و تضعیف شدن استخوان‌ها
• آنافیلاکسی
• کند شدن روند بهبود کلیه
• پایین آمدن فشار خون
• بروز اختلالات الکترولیت

در صورت وجود هر یک از این علائم و نشانه‌ها در حین درمان می‌توانید برای رفع مشکل به متخصص مربوطه اطلاع دهید تا وضعیت شما را بررسی کند. آمیلوئیدوز از جمله بیماری‌هایی است که بر اثر طولانی شدن روند درمان دیالیز احتمال بروز آن در فرد وجود دارد. زمانی این بیماری ایجاد شده و به سایر اندام‌ها آسیب می‌رساند که پروتئین‌های آمیلوئیدی تولید شده در مغز استخوان در اندام‌هایی همچون قلب، کبد و کلیه رسوب نمایند.

سفتی، تورم و درد مفاصل از جمله علائم و نشانه‌های این بیماری به ‌شمار می‌روند. گاهی نیز افسردگی بسیار شدید به سراغ افرادی خواهد آمد که تحت درمان طولانی مدت دیالیز قرار می‌گیرند. اگر شما نیز دچار افسردگی یا دیگر مشکلات روحی و روانی شده‌اید بهتر است با یک روانشناس در این باره صحبت کرده و راهکارهایی را دریافت کنید.

چه زمان می گوییم فرد به دیالیز احتیاج دارد؟

افرادی باید تحت درمان دیالیز قرار گیرند که کلیه‌های آن‌ها به دلیل ورود بیش از حد مواد زائد و سمی دچار درد و ناراحتی شده باشند. چنانچه در این مرحله اقدام به درمان نکنند به مشکلات حادتر و در برخی موارد به مرگ منجر خواهد شد. وجود یا عدم وجود دو ماده بسیار مهم در خون به نام‌های نیتروژن اوره و کراتینین به پزشکان در تشخیص نارسایی کلیه کمک می‌نماید. اگر میزان این دو ماده در خون زیاد باشند نشان از عدم کارکرد مناسب کلیه‌ها و عدم تصفیه درست خون خواهد بود. انجام دیالیز می‌تواند این دو ماده زائد خون را کم کرده و به عمل عادی بدن یاری رساند.

افراد برای بهبودی چه مدت به درمان دیالیز نیاز دارند؟

بسته به شرایط بیمار مدت زمان درمان توسط دیالیز نیز متفاوت خواهد بود. گاهی اوقات افراد دچار نارسایی موقت کلیه می‌شوند و بعد از مدت کوتاهی درمان دیالیز و بهبود کامل کلیه‌ها دیگر نیازی به ادامه دیالیز نخواهند داشت. چنانچه در برخی افراد نارسایی کلیه شدید و طولانی مدت است، درمان دیالیز در دراز مدت اثر می‌کند یا احتمال دارد به پیوند کلیه نیاز داشته باشند. همچنین پیدا کردن یک کلیه مناسب برای افراد به دلیل بالا بودن هزینه و شرایط خونی بسیار سخت است؛ بنابراین تا زمان پیدا شدن کلیه فرد باید درمان دیالیز خود را ادامه دهد. علاوه‌بر این، گاهی اوقات به دلایل مختلف پزشکی امکان پیوند کلیه در برخی از افراد وجود ندارد؛ در این حالت نیز فرد ملزم است تا آخر عمر برای تصفیه خون خود دیالیز شود.

سوالات متداول

1.    انجام دیالیز چه عوارض و مشکلاتی را در پی خواهد داشت؟

• بروز اختلالاتی در روند عادی خواب در افراد تحت درمان دیالیز
• احساس ضعف و خستگی در افراد دیالیزی
• خارش پوستی و گرفتگی برخی عضلات بدن در افراد دیالیزی
• احتمال بروز عفونت‌های شدید در داخل حفره شکمی بعد از ورود کاتتر در دیالیز صفاقی

2.    آیا می توان دیالیز را در منزل انجام داد؟

دو نوع دیالیز صفاقی و همودیالیز در منزل نیز قابل انجام هستند. همودیالیز را به کمک یک همراه می‌توان انجام داد؛ اما دیالیز صفاقی حتی بدون نیاز به همراه و به تنهایی نیز قابل انجام خواهد بود. بنابراین یکی از دوستان یا بستگان در منزل یا یک پرستار استخدامی می‌تواند در این کار به فرد کمک کند. چنانچه تصمیم به انجام دیالیز در منزل را داشته‌اید قبل از آن باید آموزش کامل را از پزشک معالج خود جویا شوید.

3.    برای انجام دیالیز چگونه می توان آماده شد؟

برای دسترسی یافتن پزشک به جریان خون فرد، پیش از شروع درمان دیالیز تحت یک عمل جراحی دستگاه‌ها و لوله‌هایی درون بدن بیمار قرار داده می‌شوند. انجام عمل جراحی پیش از دیالیز بسیار ساده بوده و نیاز به مراقبت خاصی ندارد و می‌توانید به‌ راحتی به منزل خود بازگردید. توصیه می‌گردد قبل از درمان‌های دیالیز از لباس‌های راحت و بزرگ استفاده کنید تا تعویض آن‌ها راحت‌تر باشد. همچنین دیگر دستورات پزشک را نیز جدی گرفته و سعی کنید قبل از دیالیز ناشتا باشید.

کلام آخر…

وظیفه کلیه در بدن هر فرد بسیار مهم و حیاتی است. کار اصلی آن تصفیه خون و عاری نمودن از هرگونه سموم و مواد زائد موجود در آن خواهد بود. حال به مرور زمان و تحت برخی عوامل فرد کارایی کلیه خود را از دست می‌دهد که در این صورت باید برای زنده ماندن و ادامه زندگی و تا زمان بهبود کامل کلیه‌ها، امر تصفیه را به‌ صورت دستی انجام داد. دیالیز برای افرادی که نارسایی کلیوی دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش درمانی انواع مختلفی دارد. آشنایی با انواع دیالیز می‌تواند به شما کمک کند تا متناسب با شرایط خود، یکی از آن‌ها را انتخاب نمایید. دیالیز می‌تواند به ‌صورت موقتی یا به ‌صورت دائمی و تا آخر عمر باشد. علاوه‌بر این مزایا، ممکن است سبب خارش، ضعیف و ناتوان شدن فرد، بروز عفونت‌هایی در حفره شکمی فرد و… نیز شود.