هر آنچه در رابطه با سنگ کلیه و علائم و درمان آن باید بدانید!

تعریف:

سنگهای کلیه کوچک هستند و ذخایر معدنی سختی هستند  که در داخل کلیه ها تشکیل می شوند. این سنگ ها از نمک های معدنی و اسیدی ساخته می شوند. سنگ کلیه علل مختلفی برای تشکیل دارد و همه قسمت های سیستم اداری شما از کلیه تا مثانه را تحت تاثیر قرار می دهند. اغلب سنگ ها زمانی تشکیل می شوند که ادرار غلیظ گردد، در این زمان مواد معدنی این فرصت را می یابند تا کریستالیزه شوند و به یکدیگر متصل گردند.

دفع سنگ می تواند بسیار دردناک باشد اما آسیب ناشی از آن معمولا دائمی نیست. بسته به موقعیت و شرایط سنگ شاید برای دفع سنگ شما کار زیادی لازم نباشد تا انجام دهید. گاهی فقط کافی است مقدار زیادی مایعات مصرف کنید و داروی ضد درد تا نهایتا سنگ دفع گردد. در برخی شرایط دیگر ممکن است به علت ته نشین شدن سنگ و ایجاد عوارض در دستگاه ادراری جراحی مورد نیاز شود.

اگر شما در ریسک دوباره ساخته شدن سنگ در کلیه هایتان باشید ممکن است پزشکتان توصیه هایی برای جلوگیری از تشکیل مجدد سنگ به شما بکند.

 

انواع سنگ کلیه

سنگ های کلیه از یک نوع بلورها تشکیل نمی شوند. انواع مختلف سنگ کلیه موارد زیر را شامل می شود:

کلسیم

سنگ های کلسیمی شایع ترین نوع سنگ کلیوی هستند. آنها اغلب از اگزالات کلسیم تشکیل شده اند (البته می تواند از کلسیم فسفات یا مالاتیت نیز تشکیل شوند). کاهش مصرف غذاهای سرشار از اگزالات کاهش خطر ابتلا به این نوع سنگ را به دنبال خواهد داشت. غذاهای حاوی میزان بالایی از اگزالات شامل موارد زیر می شوند:

• چیپس سیب زمینی
• بادام زمینی
• شکلات
• چغندر
• اسفناج

با اینکه بعضی از سنگ های کلیه متشکل از کلسیم هستند، اما دریافت مقدار کافی کلسیم از رژیم غذایی می تواند از ایجاد سنگ کلیه جلوگیری کند.

اسید اوریک

تشکیل این نوع سنگ کلیه در مردان بیشتر از خانم ها مشاهده می شود. این نوع سنگ ها در افراد مبتلا به نقرس یا افرادی تحت شیمی درمانی تشکیل می شود.

این نوع سنگ هنگامی تشکیل می شود که سطح اسید ادرار بسیار بالا باشد. رژیم غذایی سرشار از پورین، سطح اسید ادرار را افزایش می دهد. پورین یک ماده بی رنگ است که در پروتئین های حیوانی مانند ماهی، صدف و گوشت وجود دارد.

استرویت

ایجاد این نوع سنگ ها اغلب در خانم های مبتلا به عفونت ادراری مشاهده می شود. این سنگ ها می توانند بزرگ باشند و موجب انسداد ادرار شوند. آنها در اثر عفونت کلیه تشکیل می شوند. درمان عفونت زمینه ای می تواند مانع از تشکیل سنگ های استرویت شود.

کیستین

سنگ های کیستین به ندرت رخ می دهند. آنها در مردان و خانم های مبتلا به اختلال ژنتیکی سیستینوری، تشکیل می شوند. این نوع سنگ، به همراه اسیدی که به طور طبیعی در بدن تشکیل می شود، از کلیه ها به ادرار انتقال می یابد.

عوامل موثر در افزایش خطر تشکیل سنگ کلیه

کم بودن میزان ادرار در طول روز، بزرگ ترین عامل خطر برای تشکیل سنگ کلیه است. به همین دلیل تشکیل سنگ کلیه در نوزادان نارس همراه با مشکلات کلیوی، رایج است. با این وجود، احتمال تشکیل سنگ کلیه در افراد بین 20 تا 50 سال بیشتر است.

عوامل مختلفی در افزایش خطر ایجاد سنگ کلیه نقش دارند. افراد سفید پوست نسبت به افراد سیاه پوست بیشتر به سنگ کلیه مبتلا می شوند.

جنسیت نیز در این امر نقش بازی می کند. درصد بالاتری از مردان نسبت به زنان دچار سنگ کلیه می شوند.

سابقه خانوادگی تشکیل سنگ کلیه نیز می تواند خطر ابتلای شما را افزایش دهد.

سایر عوامل موثر در افزایش خطر تشکیل سنگ کلیه عبارتند از:

• کمبود آب بدن
• چاقی
• رژیم غذایی با سطح بالایی از پروتئین، نمک یا گلوکز
• بیماری هایپرپاراتیروئید
• جراحی بای پس معده
• بیماری های التهابی روده که موجب افزایش جذب کلسیم می شود
• مصرف داروهایی مانند دیورتیک تری آمرن، داروهای ضد تشنج و آنتی اسیدهای مبتنی بر کلسیم

علائم

اغلب سنگ کلیه منجر به درد شدید می شود. ممکن است علائم سنگ کلیه تا زمانی که سنگ شروع به حرکت در مجرای ادرار نکند بروز ننماید. به این درد شدید قولنج کلیوی گفته می شود. در چنین شرایطی ممکن است شما در یک طرف کمر یا شکم خود احساس درد داشته باشید.

در مردان، ممکن است این درد به ناحیه کشاله ران سرایت کند. درد قولنج کلیه اغلب به صورت منقطع اما می تواند بسیار شدید باشد. افراد مبتلا به قولنج کلیوی بی قرار هستند.

سنگ کلیه ممکن است تا زمانیکه در کلیه حرکت نکند و یا زمان دفع از حالب (مجرای اتصالی بین کلیه و مثانه) علامتدار نشود. علائم و نشانه هایی که ممکن است شما در هنگام حرکت سنگ تجربه کنید شامل:

• درد شدید در همان سمت و پشت، در زیر دنده ها
• درد انتشار یابنده به پایین شکم و کشاله ران
• درد به هنگام ادرار کردن
• ادرار صورتی، قرمز یا قهوه ای
• تهوع و استفراغ
• نیاز مداوم به دفع ادرار
• ادرار بیشتر از حد معمول
• تب و لرز (در صورت وجود عفونت)
• کم شدن مقدار ادرار

در صورتی که سنگ کلیه کوچک باشد، ممکن است درد و علائمی نداشته باشد زیرا سنگ کوچک قادر به عبور از مجرای ادراری شما می باشد.

درد ناشی از سنگ کلیه ممکن است تغییر کند.به عنوان مثال مکان درد، شدت درد با جابه جا شدن سنگ تغییر یابد.

سنگ های سیستم ادراری-تناسلی

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم

در صورتی که هرکدام از علائم زیر را تجربه کردید فورا به پزشک خود مراجعه کنید:

• درد آنقدر شدید است که شما نمی تواند بنشیند
• درد همراه با تهوع و استفراغ
• درد همراه با تب و لرز
• وجود خون در ادرار
• مشکل در ادرار کردن

علل

سنگ های کلیه اغلب هیچ علت قطعی ندارند اما مجموعه فاکتورهایی باعث افزایش ابتلا به سنگ کلیه میشوند.

سنگ در کلیه زمانی تشکیل میشود که مواد کریستالی موجود در کلیه مثل کلسیم،اگزالات و اسید اوریک مقدارشان از مواد مایع بیشتر شوددر این حالت میتواند به یکدیگر متصل شوند و در کلیه رسوب کنند.

دانستن نوع سنگ کلیه این امکان را میدهد تا با رعایت مواردی از تشکیل سنگ کلیه جلوگیری کنیم.انواع سنگ های کلیه شامل:

1. سنگ های کلسیمی
2. سنگ های استروایتی
3. سنگ های اسید اوریکی
4. سنگ های سیستئینی
5. سایر سنگ ها

چرا سنگ کلیه می تواند مشکل ساز باشد؟

سنگ همیشه در کلیه باقی نمی ماند. گاهی آنها از کلیه به مجرای ادرار حرکت می کنند. مجرای ادرار کوچک و ظریف است و ممکن است این سنگ ها برای اینکه به صورت یکنواخت از مجرای ادرار به مثانه حرکت کنند، خیلی بزرگ باشند.

عبور سنگ از مجرای ادرار می تواند منجر به اسپاسم و سوزش حالب و در نهایت مشاهده خون در ادرار شود.

گاهی نیز سنگ ها جریان ادرار را مسدود می کنند. به این حالت انسداد ادراری گفته می شود که ممکن است منجر به عفونت کلیه و آسیب های کلیوی شود.

عوامل خطر

مواردی که ریسک ساخته شدن سنگ در کلیه ی شما را افزایش می دهد شامل:

سابقه شخصی یا خانوادگی. اگر کسی در خانواده شما دارای سنگ کلیه میباشد، شما بیشتر از افراد معمولی احتمال دارد مبتلا به سنگ کلیه شوید. و اگر شما در حال حاضر یک یا چند سنگ در کلیه دارید، شما در معرض سنگ های دیگر هستید.

کم شدن آب بدن. نوشیدن روزانه ی آب می تواند خطر ابتلا به سنگ کلیه را کاهش دهد. افرادی که در آب و هوای گرم زندگی میکنند و کسانی که زیاد عرق  می کنند ممکن است در خطر بالاتری نسبت به دیگران باشند.

رژیم های غذایی خاص. خوردن رژیم غذایی که سرشار از پروتئین، سدیم و قند است ممکن است خطر ابتلا به برخی از انواع سنگ کلیه را افزایش دهد. این امر به ویژه با یک رژیم غذایی با سدیم بالا صادق است. سدیم بیش از حد در رژیم غذایی خود مقدار کلسیمی که از  کلیه ها باید فیلتره شوند  را افزایش می دهد و به طور قابل توجهی خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می دهد.

چاقی .شاخص تودهی  بدنی بالا (BMI)، اندازه دور کمر زیاد و افزایش وزن با  افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه در ارتباط است.

بیماری های دستگاه گوارش و عمل های جراحی. جراحی بای پس معده، بیماری التهابی روده یا اسهال مزمن می تواند باعث تغییر در روند گوارش جذب کلسیم و آب شود و ریسک ساخته شدند سنگ در کلیه را افزایش دهد.

دیگر شرایط پزشکی. بیماری ها و شرایطی که ممکن است خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهند  شامل: اسیدوز کلیه ، سیستینوری ، هیپرپاراتیروئیدیسم، برخی داروها و برخی از عفونت های دستگاه ادراری.

آمادگی برای ملاقات با پزشک

سنگ های کوچک کلیه که انسداد نمیدهند و یا مشکلات دیگر را ایجاد نمی کنند میتوانند توسط پزشک خانواده درمان شوند. اما اگر سنگ کلیه شما بزرگ است و یا شما عوارض زیادی را متحمل شدید پزشک شما ممکن است شما را به اورولوژیست (متخصص کلیه و مجاری ادراری) ارجاع دهد.

در این جا تعدادی سوال به عنوان نمونه وجود دارد تا شما از پزشک خود بپرسید:

• آیا من سنگ کلیه دارم؟
• سنگ کلیه ام چه اندازه است؟
• سنگ کلیه در کجا واقع شده است؟
• سنگ کلیه ی من از چه نوعی است؟
• آیا جهت دفع سنگ نیاز به درمان دارویی دارم؟
• آیا نیاز به جراحی یا روش دیگری برای دفع سنگ دارم؟
• چقد احتمال وجود دارد تا کلیه ی دیگرم نیز سنگ بسازد؟
• چگونه می توانم از تشکیل سنگ کلیه در آینده جلوگیری کنم؟
• آیا برای این سنگ نیاز به  پیگیری دارم؟

اگر سوالی دیگر به ذهنتان میرسد حتما از پزشکتان بپرسید

چه انتظاراتی از پزشک خود داشته باشید؟

سوالاتی که ممکن است پزشک از شما بپرسد:

• علائم شما چگونه آغاز شد؟
• آیا نشانه ی تان  مداوم  بود و یا گاه به گاه ؟
• علائم شما چگونه تشدید میابند؟
• چه مواردی باعث بهبود علائم شما میشود؟
• آیا فرد دیگری در خانواده ی شما سنگ کلیه دارد؟

آزمایشات و تشخیص

اگر پزشک شما مشکوک به سنگ کلیه شود ممکن است آزمایشات زیر را برای شما درخواست کند:

آزمایش خون. آزمایش خون ممکن است کلسیم بیش از حد و یا اسید اوریک بالا را در خون شما نشان می دهد. نتایج آزمایش خون ممکن است براساس سایر جنبه های سلامت شما انجام شود.

آزمایش ادرار. جمع آوری ادرار 24 ساعته ممکن است دفع بیش از حد مواد معدنی از ادرار شما را نشان دهد.

روش های تصویر برداری.روش های تصویر برداری مانند اشعه ی ایکس و برای سنگ های کوچکتر CT  اسکن بسیار مفید هست. گاهی اوقات سونوگرافی به دلیل بی عارضه بودن اولین قدم تصویر برداری در سنگ های کلیه است.

 تجزیه و تحلیل سنگ ادراری. با استفاده از یک صافی در حین ادرار کردن شما میتوانید سنگ خود را نگه دارید و به آزمایشگاه جهت آنالیز سنگ بدهید. این امر میتواند کمک کند تا چه اقداماتی جهت جلوگیری از سنگ انجام دهید.

درمان

درمان سنگ کلیه  بسته به نوع سنگ و علت آن متفاوت است.

سنگ های کوچک

این سنگ ها اغلب نیاز به اقدامات تهاجمی ندارند.شما قادر خواهید بود این سنگ ها را دفع کنید با:

نوشیدن آب.نوشیدن 2 تا 3 لیتر آب روزانه میتواند به خوبی کلیه های شما را شستشو دهد و از تشکیل سنگ جدید جلوگیری کند.

مسکن ها.دفع سنگ از کلیه عمدتا دردناک است و پزشک جهت کاهش این درد برای شما مسکن مثل (استامینوفن،ایبوپروفن و …)

درمان های دیگر.پزشک شما ممکن است از داروهایی مثل مهار کننده های آلفا استفاده بکند این داروها باعث شل شدن عضلات حالب میشوند و دفع سنگ را تسهیل میبخشند.

سنگ های بزرگ

در صورتی که سنگ شما بزرگ باشد و نتواند با موارد فوق دفع شود پزشک ممکن است بنا به صلاحدید از موارد زیر استفاده کند:

امواج صوت  جهت شکست سنگ(سنگ شکن)

جراحی بسته که اصطلاحا ان را PCNL نیز میگویند.

روشی است جهت خارج کردن سنگهای کلیه که در این روش با ایجاد سوراخ کوچکی در پهلو  با دوربین وارد کلیه شده وپس از خرد کردن سنگ ها آنها را خارج می کنیم.

روش TUL

در موارد سنگ حالب از روش TUL که در ان با وارد کردن دوربین از طریق مجاری ادراری ان را خرد کرده تا خارج شود.

در صورتی که فرد دارای پرکاری غده پاراتیروئید باشد که باعث تشکیل سنگ های کلسیمی میشود جراحی این غده ضروری خواهد بود.

پیشگیری

جهت جلوگیری از ساخته شدن سنگ های ادراری موارد زیر کمک کننده خواهد بود:

نوشیدن آب در طول روز.نوشیدن 2تا 3 لیتر مایعات علی الخصوص آب میتواند از تشکیل سنگ های جدید جلوگیری کند.

اگر شما در یک منطقه ی گرم زندگی میکنید و یا زیاد ورزش میکنید حتی ممکن است به آب بیشتری نیاز داشته باشید.

خوردن غذاهایی با اگزالات کمتر. اگر شما کلیه ی شما تمایل به تشکیل سنگ اگزالات کلسیم دارد ، پزشک  شما ممکن است غذاهای غنی از اگزالات را محدود کند.این غذاها شامل:ریواس، چغندر، بامیه، اسفناج، برگ چغندر، سیب زمینی شیرین، آجیل، چای، شکلات و محصولات سویا.

یک رژیم غذایی کم پروتئین(حیوانی) و کم نمک  انتخاب نمایید.

در برخی از سنگ های کلیوی مانند اگزالات کلسیم مصرف بیشتر کلسیم از تشکیل سنگ های جدید جلوگیری میکند.اما در بعی موارد دیگر ممکن است کلسیم باعث افزایش تشکیل سنگ کلیه شود لذا در این باره حتما با پزشک خود مشورت کنید.

در صورتی که مجاز به مصرف ترکیبات غذایی کلسیم نیستید از پزشک خود درمورد مصرف مکمل های کلسیم بپرسید.

دکتر فریدون خیام فر فوق تخصص اورولوژی
جراح کلیه و مجاری ادراری
فلوشیپ فوق تخصصی آندویورولوژی ولاپاراسکوپی
استاد و عضو هیئت علمی دانشگاه