آشنایی با علل و روش درمان احتباس ادراری

آیا تاکنون کلمه احتباس ادراری و یا عدم توانایی خالی کردن کامل و یا جزئی مثانه را شنیده‌اید؟ و یا می‌دانید چه کسانی به این عارضه مبتلا می‌شوند؟ بیماری احتباس ادراری در بین آقایان شایع‌تر است و یا خانم‌ها؟ تحقیقات و آمارها نشان می‌دهند که در قرن اخیر از میان هر 100 مرد سه نفر آنان مبتلا به احتباس ادراری هستند. بنابراین این عارضه در بین مردان بارزتر است و علت قطعی آن باید توسط آزمایش‌هایی دقیق اعلام شود. اگر احساس می‌کنید که نمی‌توانید به راحتی مثانه خود را تخلیه کرده و یا با دردهایی همراه می‌شوید، حتماً به یک اورولوژیست در تهران و دیگر شهرها مراجعه کنید. علت احتباس ادراری در صورت خفیف و یا حاد بودن آن می‌بایست ردیابی شود.

احتباس ادراری چیست و چگونه تشکیل می شود؟

احتباس ادراری نوعی عارضه است که در هنگام تخلیه مثانه احساس درد می‌کنید یا ادرار شما به طور کامل تخلیه نمی‌شود. احتباس ادراری در دو نوع حاد و مزمن اتفاق می‌افتد که فرد در نوع مزمن آن به تدریج و در یک پروسه طولانی مدت به این بیماری مبتلا می‌گردد. کسانی که دچار این بیماری می‌شوند عمل دفع ادرار را به سختی یا در برخی موارد به صورت کامل نمی‌توانند انجام دهند. مثانه در بدن هر فرد به عنوان یک مخزن ذخیره و نگهداری ادرار عمل می‌نماید. ادرار، مواد زائد بدن است که توسط کلیه‌ها فیلتر شده و به مثانه‌ها وارد می‌شود.

افرادی که دچار احتباس ادراری هستند تا زمانی که علائمی همچون عفونت ادراری یا بی‌اختیاری ادراری را در خود مشاهده نکنند، متوجه این عارضه نخواهند شد. زمانی که کلیه‌ها به صورت تدریجی مواد زائد را از خون دریافت و به سمت مثانه‌ها می‌برند، در آنجا ذخیره کرده و در آخر از طریق مجاری ادراری از بدن خارج می‌نمایند. اگر تمامی این علائم به صورت ناگهانی و شدیدتر صورت بگیرد، فرد مبتلا به احتباس ادراری حاد شده است؛ بنابراین بیمار زمانی که حس شدید به تخلیه مثانه را دارد، باز هم امکان انجام این کار را نخواهد داشت.

احتباس ادراری مزمن نیز به صورت کاملاً آهسته اتفاق افتاده و افراد را در بلند مدت درگیر خود می‌کند. احتباس ادراری مزمن در بین زنان نیز وجود دارد اما در بین مردان مسن شایع‌تر است. بنابراین کسانی که احساس می‌کنند مثانه‌شان به طور کامل پر شده اما نمی‌توانند به راحتی عمل تخلیه را انجام دهند؛ احتمال دارد در معرض خطر این عارضه باشند. در این صورت بهتر است برای اطمینان به یک متخصص مراجعه کرده و از علت آن مطلع شوید و حتی اگر در مراحل ابتدایی هستید، درمان را شروع کنید.

نشانه ها و علائم احتباس ادراری و عدم توانایی تخلیه ارادی ادرار

نشانه‌ها و علائم احتباس ادراری بسته به شرایط و وضعیت جسمانی هر فرد متفاوت خواهند بود اما می‌توان گفت که بیشتر آن‌ها برخی از علائم‌های زیر را دارند:

• فرد به سختی می‌تواند شروع به تخلیه ادرار خود کند.
• فرد به طور مداوم این احساس را دارد که نیاز به دفع ادرار خواهد داشت.
• جریان ادرار فرد بیمار به صورت قطع و وصل و یا ضعیف اتفاق می‌افتد.
• همچنین حس می‌کند بعد از دفع ادرار باز هم نیاز دارد تا این عمل را تکرار کند.
• در برخی موارد افراد احساس می‌کنند ادرار ندارند اما به طور کاملاً غیر ارادی ادرار آن‌ها نشت می‌کند.

از شایع‌ترین علائمی که افراد مبتلا به احتباس ادراری به آن دچار می‌شوند این است که گاهی با وجود پر بودن مثانه امکان تخلیه ادرار را نخواهند داشت. حتی اگر بتوانند عمل دفع را انجام دهند کاملاً ضعیف و به مقدار خیلی اندک است. بنابراین اگر هر یک از این علائم را داشتید، سریعاً به پزشک متخصص اورولوژی مراجعه کنید زیرا در صورت عدم مراجعه به موقع احتمال خطر جانی وجود دارد.

آشنایی با علت احتباس ادرار (Urinary retention)

ادرار در قسمت زیر سیستم ادراری مثانه ذخیره و از طریق مجرای ادراری که به صورت لوله‌هایی در مثانه هستند، از بدن دفع خواهد شد. همچنین پروستات در مردان نیز بخشی از این سیستم مثانه را تشکیل می‌دهد. ماهیچه‌ای به نام اسفنکتر که در دو گروه مجزا قرار می‌گیرد، قسمت دیگری از این سیستم تخلیه ادرار به شمار می‌رود. بخشی از این اسفنکترها در قسمت‌های خروجی مثانه قرار گرفته و گروهی دیگر نیز که خروج ادرار را کنترل می‌کنند، به اسفنکترهای خارجی معروف هستند. پروستات در مردان بین دو اسفنکتر مجرای ادراری را در طول مسیر خود کاملاً احاطه می‌کند.

عمل دفع ادرار بعد از منقبض شدن ماهیچه‌های مثانه انجام خواهد شد. سیستم‌های عصبی نیز در همین زمان دستور باز شدن اسفنکترها را صادر کرده و ادرار از طریق مجراهای ادراری راهی برای خروج پیدا می‌کند. اسفنکترهای داخلی قابل کنترل نیستند اما می‌توان اسفنکترهای خارجی را کنترل کرد. ایجاد مشکل در هر یک از این سیستم‌ها و یا عصب‌های انتقال دستور، سبب بروز احتباس ادراری می‌شود. برخی از شایع‌ترین علت‌های ایجاد احتباس ادراری به شرح زیر هستند:

احتباس ادراری  یا عدم قابلیت دفع ادرار به دلیل انسداد

یکی از دلایلی که سبب ایجاد احتباس مزمن و یا حاد می‌شود مسدود شدن مسیر جریان ادرار در مثانه است. بسته به شدت این انسدادها، ناگهانی و یا جزئی بودن آن‌ها افراد دچار احتباس‌های مزمن یا حاد خواهند شد. از جمله عواملی که باعث ایجاد انسداد در مردان و یا زنان می‌شوند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• فرد مبتلا به یبوست شدید
• تنگی در مجراهای ادراری
• پیدایش توده و یا سرطان در روده یا در لگن
• وجود سنگ در سیستم ادراری
• وجود یک جسم خارجی در مجرای ادراری
• خونریزی و ایجاد لخته در مثانه
• ایجاد ورم و التهاب در مجرای ادراری

مصرف زیاد داروها و تاثیر آن در اختلال در تخلیه ادرار

مصرف بی‌رویه برخی از داروها سبب انقباض اسفنکتر داخلی یا کاهش توانایی مثانه در فشردن ادرار به خارج می‌شود. برخی از این داروهای بارز به شرح زیر هستند:

• سودوافدرین
• آمفتامین
• داروهای درمان پارکینسون
• آنتی هیستامین
• مورفین و یا دیگر مسکن‌های مخدر
• داروهای شل کننده عضله
• داروهای درمان بی‌اختیاری ادراری
• بعضی از داروهای ضد پریشی و ضد افسردگی
• داروهای غیر استروییدی، ضد التهاب

احتباس ادراری به دلیل مشکلات عصبی

برای اینکه ادرار به درستی و به موقع تخلیه شود لازم است تا اعصاب محیطی و طناب‌های نخاعی، رابط بین سیگنال‌های مغزی و مثانه شوند. بنابراین عدم کارایی یکی از این سیگنال‌های عصبی باعث اختلال در دفع ادرار و ایجاد احتباس ادراری خواهد شد. برخی از مواردی که سیگنال‌های عصبی را مختل می‌کنند شامل موارد زیر می‌شوند:

• ام اس
• زایمان
• سکته مغزی
• دیابت بلند مدت
• پارکینسون
• آسیب نخاعی و یا مغزی

انجام برخی از جراحی ها

برخی از جراحی‌ها مانند جراحی‌های نخاعی و مفصلی باعث می‌شوند تا فرد پس از جراحی تا مدت موقت و کوتاهی دچار احتباس ادراری شود. همچنین طبق آماری که وجود دارد احتمال ابتلا به احتباس ادراری در جراحی‌های مفصلی نسبت به دیگر جراحی‌ها 1.5 برابر بیشتر است. علاوه بر آن احتمال ابتلا به این عارضه بعد از جراحی‌های نخاعی به حدود 60 درصد می‌رسد. فشار خون بالا نیز خطر احتباس ادراری را تشدید می‌کند.

غده پروستات (مختص مردان)

مشکلات مربوط به غده پروستات دلیل 50 درصد احتباس ادراری در مردان است. طبیعی است که با رشد غده سرطانی و غیر متعارف پروستات در محوطه مثانه، مجرای ادراری پر شده و باعث کاهش جریان ادراری از لوله‌های مثانه شود. پروستات در مردان سن بالا خصوصاً در آستانه 80-90 سالگی شروع به بزرگ شدن می‌کند و همین عامل باعث احتباس ادراری می‌گردد.

انسداد در مردان

دلایل متعددی برای انسداد در مردان وجود دارد که به شرح زیر هستند:

• سرطان پروستات
• بزرگ شدن خوش خیم پروستات و یا رشد غیر سرطانی پروستات
• نوارهای انقباضی آلت تناسلی که خیلی استفاده و یا تنگ شده باشند.

گاهی اوقات کسانی که ختنه نکرده‌اند بنا به دلایل زیر دچار انسداد می‌شوند:

• در برخی مواقع به دلیل ناتوانی در عقب کشیدن ختنه‌گاه از نوک آلت تناسلی یا فیموزیس این اتفاق می‌افتد. بنابراین تنگی مجرا یکی از دلایل شایع مخصوصاً در نوزادانی است که ختنه نشده‌اند. هنگامی که آلت تناسلی با پوشک تماس پیدا می‌کند یا دچار مالش توسط پوشک می‌شود، باریک شدن مجرای ادراری رخ می‌دهد و دچار تغییر در جریان خون آلت تناسلی و التهاب در آن می‌گردد.

ایجاد التهاب و عفونت

عفونت از جمله مواردی است که در هر قسمتی از نیمه تحتانی رخ دهد، فرد دچار احتباس ادراری خواهد شد. حتی شخص می‌تواند این عفونت یا التهاب را در مجرای ادراری و مثانه خود تجربه کند. عفونت پروستات نیز از مواردی به شمار می‌رود که می‌تواند مسیر مجرای ادراری را مسدود نماید. همچنین در فردی که ختنه نشده است، التهاب و تورم روی پوست ختنه‌گاه او باعث انسداد می‌شود.

آسیب ناشی از وارد شدن ضربه

ضربه‌های محکم و یا بریدگی که در آلت تناسلی ایجاد می‌شود مسیر مجرای ادراری را متورم کرده و در نتیجه باعث انسداد آن خواهد شد. همان طور که اشاره شد احتباس ادراری در بین زنان کمتر است اما در صورت بروز چندین علت دارد:

انسداد (توده سرطانی در رحم)

زنانی که در رحم آن‌ها توده سرطانی وجود داشته باشد، این توده می‌تواند راه مجرای ادراری را مسدود کرده و به آن فشار وارد نماید. همچنین در این صورت حتی راست روده نیز دچار انسداد خواهد شد. در واقع این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که درون مهبل برآمدگی ایجاد شود و مثانه خمیده باشد. گاهی نیز با پایین آمدن رحم به صورت طبیعی به سمت پایین و حرکت آن، مجرای ادراری دچار انسداد می‌گردد.

ایجاد عفونت

عفونت یک عامل بسیار مهم است که در صورت ایجاد آن در قسمت خارجی مهبل، می‌تواند باعث احتباس ادراری در خانم‌ها شود. عفونت باعث التهاب در دیواره‌های مثانه خواهد شد و در نتیجه منجر به بروز احتباس ادراری می‌گردد.