کلیه نعل اسبی چیست و چه عوارض و خطراتی به همراه دارد؟

آیا تا کنون به این موضوع اندیشیده‌اید که ممکن است دو کلیه یک انسان به یکدیگر متصل باشند؟ کلیه نعل اسبی نوعی بیماری ژنتیکی است که در عکس‌های رادیوگرافی بیمار نشان داده می‌شود که دو کلیه از قسمت تحتانی و در بخش جلویی ستون مهره‌های کمر، به یکدیگر متصل هستند. این بیماری در میان نوزدان به‌طور قابل توجهی شایع نبوده و معمولاً از هر ۵۰۰ نوزاد، یک نوزاد به این بیماری ابتلا می‌یابد. از عوارض و مشکلاتی که همواره در این بیماران مشاهده می‌شوند می توان به سنگ کلیه و عفونت‌های مکرر ادراری اشاره کرد. کلیه نعل اسبی یا فیوژن کلیه، بیشتر در مردان مشاهده شده و در زنان شیوع کم‌تری دارد.

کلیه نعل اسبی

در بیماری کلیه نعل اسبی یا هم‌جوشی کلیه، یک کلیه شبیه به نعل اسب یا شبیه به حرف u وجود دارد که به دو بخش تقسیم شده است. این مشکل به دلایل مختلفی در زمان جنینی بروز می‌یابد. در این بیماری در حالت جنینی کلیه‌ها به‌درستی تشکیل می‌شوند؛ اما فرآیند جداسازی و قرارگیری در مکان مناسب انجام نمی‌گیرد. در حالت نرمال کلیه افراد با فاشیای شکم محافظت شده و در سطح دورتری از سطح شکم قرار دارند.

بنابراین در فردی با آناتومی طبیعی بدن، هنگام ضربه به شکم احتمال آسیب به کلیه کم‌تر است؛ اما در فردی که دچار بیماری کلیه نعل اسبی بوده، کلیه‌ها به‌طور کامل محافظت نشده و حضور آنها در قسمتی جلوتر و تحتانی‌تر از حالت طبیعی ضربه‌پذیری آنها را چند برابر می‌کند. از نشانه‌های این بیماری می‌توان به دردهای کرامپ مانند در شکم و حالت تهوع اشاره کرد. این بیماری در نوزادانی که مادر آنها ادیکت داشته، در دوران بارداری به هر دلیلی الکل مصرف می‌کند، از داروهای خاصی استفاده می‌نماید یا دچار مشکل ژنتیکی است به‌طور چشمگیری بروز می‌یابد.

وظایف کلیه

کلیه‌ها جزء اعضای اصلی دستگاه ادراری هستند. به‌طور کلی دستگاه ادراری شامل کلیه، حلب، مجاری ادراری و مثانه می‌شود. کلیه‌ها وظایف مختلفی از جمله پاکسازی خون، تولید ادرار و کمک به دفع مواد زائد و تنظیم تعداد گلبول‌های قرمز خون را برعهده دارند. این عضو از بدن مواد موجود در خون را فیلتر کرده و روزانه در حدود ۱۵۰۰۰ سی‌سی خون را از مواد زائد پاک می‌کند‌.

در حالت عادی کلیه‌ها در دو طرف ستون مهره‌ها و زیر دنده دوازدهم و به سمت پشت بدن متمایل هستند. آب، اوره، نیتروژن، گلوکز، سدیم و… که به‌صورت اضافی در بدن قرار دارند، توسط کلیه وارد ادرار شده و دفع می‌گردند. کلیه‌ها بر فشار خون و حفظ تعادل آب و الکترولیت بدن نیز تاثیرگذار هستند و هرگونه مشکل در این عضو می‌تواند این موارد را مختل ساخته و ضرورت انجام دیالیز را احراز نماید. در کلیه‌های نعل اسبی، بیشترین میزان ابتلا به سرطان ثبت شده است.

تشخیص بیماری کلیه نعل اسبی و درمان آن به چه شکلی است؟

از آنجایی که در بیماری کلیه نعل اسبی اغلب فرد بدون علامت بوده، گاهاً بیماری آنها کاملاً اتفاقی تشخیص داده می‌شود؛ اگرچه ممکن است با علائم حادی نیز همراه باشد که به وضوح برای پزشک قابل تشخیص خواهد بود. لازم به ذکر است که ۷۰ درصد بیماران مبتلا، با علائم همراه هستند و تنها ۳۰ درصد از آنها هیچ علائمی را احساس نمی‌کنند. اگر این بیماری با علائم همراه نباشد، معمولاً درمان خاصی نیز برای آن در نظر گرفته نمی‌شود.

اقداماتی همچون سونوگرافی، تزریق وریدی پیلوگرام، تخلیه سیستوروتروگرام، رادیونوکلاید اسکن و ام‌ار‌آی و همچنین انواع آزمایش خون و غیرخونی ممکن است برای بیمار در نظر گرفته شوند. بیشترین میزان انسداد مجرای ادرار و برگشت ادرار به مثانه در بیماران مبتلا به کلیه نعل اسبی دیده شده که عمل جراحی را در پی خواهد داشت.

آیا بیماری کلیه نعل اسبی خطرناک است؟

بیماری کلیه نعل اسبی به تنهایی خطر مرگ نداشته، مشکل خاصی را برای افراد ایجاد نمی‌کند و کارکرد کلیه را مختل نمی‌سازد؛ اما قطعاً یک کلیه سالم و بدون مشکل نیز محسوب نمی‌شود و گاهاً مشکلات زیادی را برای افراد ایجاد می‌کند؛ حتی ممکن است افراد مبتلا نیاز به دیالیز داشته باشند یا با انواع بیماری‌های زمینه‌ای مواجه گردند.

همان‌طور که بیان شد، موقعیت نامناسب کلیه‌ها نیز امکان آسیب و ضربه به کلیه را افزایش می‌دهد. بروز مشکلات در دفع ادرار و فشار خون و تعادل مایعات نیز محتمل هستند. پزشک پس از تشخیص، مواردی را برای بیمار توضیح خواهد داد تا این احتمالات را کاهش دهند؛ به عنوان مثال عدم انجام ورزش سنگین و تماس اجسام با شکم، انجام معاینه دوره‌ای و افزایش نوشیدن مایعات از جمله این توصیه‌ها به شمار می‌روند.

چرا جنین دچار کلیه نعل اسبی می ‌شود؟

در مورد علت بروز این مشکل نظرات فراوانی وجود دارند؛ اما هنوز دلیل مشخصی برای آن بیان نشده است. عدم تعادل کروموزوم‌ها و تغییر غیرطبیعی تعداد آنها، موجب ایجاد سندرم‌هایی چون سندرم ادواردز، سندرم ترنر، سندرم داون و… می‌شود. این سندرم‌ها ممکن است ابتلا به عارضه کلیه نعل اسبی را به‌دنبال داشته باشند. مصرف الکل در دوران بارداری، دیابت بارداری یا دیابتی که پیش از بارداری نیز وجود داشته باشد، مصرف داروهایی چون تالیدومید و… از علل غیرژنتیکی این بیماری به حساب می‌آیند.

علائم بیماری کلیه نعل اسبی

۷۰ درصد از افراد مبتلا به این بیماری با علائمی چون درد شدید، تهوع، سنگ کلیه، عفونت مجاری ادراری و… همراه هستند. احتمال بروز انواع سرطان نیز در کلیه به‌خصوص در کودکان وجود دارد. اگر شخص دچار تومور در کلیه شده باشد، دردهای شدیدی در قسمت پهلوها، مشاهده لکه‌های خون در ادرار و وجود توده‌ای در شکم را احساس خواهد کرد.

کلیه نعل اسبی چه عوارضی دارد؟

درست است که گاهاً افراد دچار این بیماری علائم ندارند و حتی بدون درمان می‌توانند به زندگی خود ادامه دهند؛ اما این نوع کلیه با حالت و ساختار غیرطبیعی خود، می‌تواند به احشای کناری خود فشار آورده و اختلالاتی را ایجاد کند. ریفلاکس مثانه یا برگشت ادرار از مثانه از عوارض شایع این بیماری به شمار می‌رود که در این عارضه ادرار از مثانه به کلیه بازمی‌گردد. حتی ممکن است مجرای کلیوی و ادراری نیز مسدود شود. گاهی نیز به‌دنبال این بیماری، کلیه‌ها دچار تورم یا هیدرونفروز شده و مشکلات زیادی را برای فرد به وجود خواهد آورد.

کلیه پلی کیستیک یک بیماری شایع کلیوی بوده که گاهاً گریبان‌گیر افراد مبتلا به بیماری کلیه نعل اسبی می‌شود و سبب ایجاد توده و کیست‌هایی در کلیه می‌گردد. این کیست‌ها سرطانی و بدخیم نیستند؛ اما درد شدیدی را ایجاد می‌کنند و حتی ممکن است نیاز به دیالیز باشد. طی دوره این بیماری، ممکن است دچار تنگی رگ‌ها و شریان‌های کلیوی شوید. تنگ شدن این رگ‌ها، ممکن است به شدت فشار خون را افزایش دهد.

سرطان کلیه نیز که بسیار نادر است؛ در این بیماران مشاهده می‌گردد. این سرطان معمولاً تومور ویلمز خواهد بود. حتی این کودکان ممکن است با هیدروسفالی نیز مواجه شوند و مایع مغزی نخاعی درون استخوان جمجمه تجمع پیدا کند. اسپینا بیفیدا بیماری دیگری است که رشد نخاع را مختل ساخته و به دستگاه عصبی آسیب می‌رساند. معده و سیستم گوارشی، قلب، عروق و استخوان نیز ممکن در پی این بیماری درگیر و مختل شوند.

رژیم غذایی افراد با بیماری کلیه نعل اسبی به چه صورت است؟

این بیماری معمولاً درمان خاصی نداشته و بیشتر با رعایت نکات مربوط به رژیم غذایی و تغذیه درمانی کنترل می‌شود. قبل از هر چیز پزشکان این بیماران را به مصرف آب فراوان توصیه کرده و خوردن سبزیجات و انواع میوه‌ها را جزء مواد اصلی سفره غذایی آنها قرار می‌دهند. غلات کامل و دارای سبوس، انواع شیر و لبنیات ساده و غنی شده نیز برای این افراد بسیار مناسب هستند. مصرف چربی‌های اشباع و گاهاً نمک در این افراد محدود شده و خوردن محصولات پروتئینی همچون گوشت قرمز و سفید، انواع ماهی و میگو، تخم ‌مرغ، حبوبات، آجیل، حبوبات و… توصیه می‌شود. از مصرف الکل و دخانیات و گلوکز بیش از حد نیز باید اجتناب ورزید.

چگونه از کودک مبتلا به کلیه نعل اسبی مراقبت کنیم؟

کودکی که به بیماری کلیه نعل اسبی مبتلا بوده با یک‌سری محدودیت‌ها مواجه است. این کودک نمی‌تواند مانند همسالان خود هر ورزش و بازی را انجام دهد؛ زیرا هرگونه فشار اضافی به شکم و ضربه به آن، ممکن است آسیب‌های جبران‌ناپذیری را به کلیه وارد کند. این مشکل کودک باید در محیط مدرسه نیز با دوستان و مسئولین مدرسه و مهدکودک در میان گذاشته شده تا دقت بیشتری در بازی‌های خطرناک و ضربه‌های ناخواسته‌ای که ممکن است به شکم کودک وارد شود، لحاظ گردد.

لازم به ذکر است که پس از تشخیص این بیماری باید هرچند وقت یک‌بار چکاپ کاملی از کودک انجام گیرد و در صورت هرگونه اعتراض نسبت به نحوه دفع ادرار و درد شکمی، سریعاً با اورولوژیست مشورت شود. کودک مبتلا به کلیه نعل اسبی ممکن است درد شدید، ادرار بد بو، تب مکرر، درد و سوزش ادرار و بی‌اختیاری ادرار را تجربه نماید.

سوالات متداول

آیا کلیه نعل اسبی همواره با درد همراه است؟

خیر؛ این بیماری گاهاً بدون علائم بوده و ۷۰ درصد افراد با علائم همراه هستند و ۳۰ درصد نیز علائمی را تجربه نخواهند کرد.

کلیه نعل اسبی چه عوارض و خطراتی دارد؟

این بیماری گاهاً باعث بروز بیماری‌هایی مانند کلیه پلی کیستیک، بازگشت ادرار، عفونت مجاری ادرار و سرطان خواهد شد.

علت اصلی ابتلا به بیماری کلیه نعل اسبی چیست؟

علت اصلی ابتلا به این بیماری اغلب ژنتیک و تعداد کرموزوم‌ها هستند.

علت آسیب‌پذیر بودن کلیه نعل اسبی چیست؟

دلیل آسیب‌پذیر بودن آن را می‌توان قرار گرفتن آن در قسمت پایین‌تر و جلوتر شکم دانست.

سخن پایانی

براساس تحقیقات، بیماری کلیه نعل اسبی نادر بوده و میزان شیوع آن تقریباً کم است. این بیماری نادر در سنین بزرگسالی بروز نیافته و در دوران جنینی آغاز می‌گردد؛ بنابراین این بیماری ژنتیکی محسوب می‌شود. مصرف برخی از داروها، ژنتیک و سابقه خانوادگی از علل بروز این بیماری به شمار می‌روند و با عوارضی همچون بیماری‌های کلیوی، سرطان، تهوع و درد و… همراه خواهد بود. بسیاری از متخصصان در این زمینه به تحقیق و مطالعه پرداخته‌اند و می‌توانند به‌خوبی آن را کنترل کنند. گاهاً این بیماری نیازمند داروهای شیمیایی بوده و گاهی نیز به درمان نیاز ندارد. بهترین راه برای کنترل و درمان این بیماری توجه به توصیه‌های پزشک و مراجعه به یک اورولوژیست باتجربه و ماهر است.